این پژوهش به بررسی دیدگاه غزالی و مولوی در مورد تأویل می­پردازد؛ نخست معنای لغوی و اصطلاحی تأویل و موارد آن در قرآن‌کریم مورد بررسی قرار گرفته، سپس قوانین تأویل، شرایط مؤول و مسألة تأویل مجاز و غیرمجاز و تفسیر به رأی به بحث گذاشته‌شده و نشان داده شده­است که غزالی ِبه‌رغم رساله­هایی که در رد باطنیه و اسماعیلیه نوشته، در فهم متون متأثر از رویکرد تأویل‌گرایانة آن‌ها است. بخش سوم مقاله به دیدگاه تأو...

This paper reports an investigation on Imam Sadeq’s (P.B.U.H) interpretations. It is part of Imam’s interpretive speeches cited in Abdol-Rahman Solami’s Haghayegh-al – Tafsir and also compiled by Paul Noya. The paper first mentions Imam’s relation to Sufism. It them discusses his interpretive works reported in the literature and shows many of them to be valid and acceptable.

فیض کاشانی از جمله مفسرانی است که با اندوخته‌های فلسفی- عرفانی از یک سوی و بهره‌های قرآنی- حدیثی از سوی دیگر، رویکردی باطنی به آیات قرآن دارد. وی تأویل را فراتر از مدلول لفظ و به مثابه معانی حقیقی الفاظ می‌داند. ابن ‌کثیر از مفسرانی است که ضمن پذیرش نظر ابن ‌تیمیه درباره معنای مراد از تأویل در قرآن، این نکته را افزوده که در قرآن واژه تأویل به معنای تفسیر و بیان به کار...

شکل­گیری زبان خاص عرفانی، مخصوصاً در تأویلاتی که از آیات قرآن ارائه می­شود، ریشه در قرآن دارد؛ به عبارت دیگر، گرایش به تفسیر تأویلی برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زیادی از مفاهیم در قالب تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل‌ها در حقیقت نزدیک‌کننده‌ی هرچه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسیر عرفانی نیز که غالباً صورتی تمثیلی یا تأویلی دارند، از این سبک تمثیلی قرآن به ویژه در تأویل داستان‌های قرآنی...

در جغرافیای عرفانی با سه نوع اصطلاح جغرافیایی روبرو هستیم. یکسری مقولاتی که در جغرافیای طبیعی ما بإزای خارجی دارند مثل جهات چهارگانه، نام شهرها، اقالیم و ممالک که البته در جغرافیای عرفانی تأویل پذیرند و نقش نمادین و رمزگونه به خود گرفته اند. دستۀ دوم مقولاتی جغرافیایی که منشأ قرآنی دارند همانند قاف، عرش، کعبه، طور و مجمع البحرین که آن­ها نیز بر مشرب عرفا تفسیر و تأویل می شوند. دستۀ سوم که فقط د...

غزالی از عالمان استثنایی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است. طی مراحل زندگی احوال گونه گون را از سر گذرانده، ولی سرانجام در تصوف توقف کرده است. آثاری که غزالی در قالب موضوعات عرفانی از خود به یادگار گذاشته هر یک جلوه هایی از سیر و سلوک باطنی انسان است که در تحلیل آن از آیات و احادیث فراوان استفاده کرده است. تبلور این بهره-گیری در دو تفسیر مستقل او به نام های مشکوه الانوار درباره آیه «الله نورُ السّ...

نماد هر تصویر و گفتاری است که علاوه بر معنای صریح دارای معنای کنایی و پنهان است. نماد در بین متصوفه و عرفا کاربردی وسیع داشته است و در آثار مختلف آنها به ویژه تفاسیر عرفانی همچون تفسیر القرآن الکریم منسوب به ابن عربی به کار رفته است. در این تفسیر نمونه­های فراوانی از نماد انگاری واژگان قرآن، ارائه تفسیر نمادین از مفاهیم قرآنی و داستانهای قرآنی مانند داستان حضرت مریم وحضرت عیسی( ع) و تطبیق آیات ...

چکیده تفسیر «بیان السعاده فی مقامات العباده» نگاشته ی یکی از اقطاب متاخره ی صوفیه، سلطان محمد گنابادی ملقب به «سلطان علیشاه» است که در اوایل قرن چهاردهم، نگارش آن به پایان رسیده است. می توان گفت که این تفسیر نخستین تفسیر عرفانی شیعه است که در آن همه ی سُوَر وآیات قرآن کریم تفسیر شده است. علاوه بر این، تأویلات تطبیقی آیات قرآن بر اصطلاحات و آموزه های صوفیانه در این تفسیر بسیاربرجسته است و در میان...

یکی از ویژگی های بارزی که در تفاسیر عرفانی به چشم می خورد نگاه تأویل گونه و رمزی و توجه به معانی باطنی آیات است، قرآن کریم با وجود تمثیل های گوناگون و اشارات و کنایات زمینه شکل گیری این نوع تفسیر را فراهم آورده است، از آنجا که حجم قابل توجهی از این کتاب الهی به بیان قصه ها اختصاص یافته است، مفسران عارف از این بخش غفلت نورزیده اند و از آن بهره های عرفانی فراوانی برده اند و با شیوه های گوناگون آن...