این مطالعه، یک مطالعۀ معناشناسانه است؛ یعنی در آن بنا ست با مطالعۀ علمی روابط میان معانی بر محور کاربردهای قرآنی مختلف یک لفظ، به استخراج معنای نهفته در متن بپردازیم. رویکرد ما در این روش، رویکرد معناشناسی ساخت‌گرا ست؛ یعنی می‌خواهیم بر پایۀ تحلیل روابط معنایی در کاربردهای متنی، معنای واژه‌ای را توصیف کنیم. واژۀ مورد نظر، «بصیر» است که در قرآن کریم به صورت نکره و معرفه در 51 آیه کاربسته شده است...

این پژوهش براساس پرسشنامه املایی پژوهشگاه دستور و املاء فرهنگستان زبان ایران در مورد کتاب "کار نویسنده" نوشته ایلیا ارنبورگ (1333) در دو بخش انجام پذیرفته است . بخش اول موارد پیوستگی و ناپیوستگی میان دو واژه مستقل یا میان یک واژه و یک واژه بند (ضمایر متصل ملکی، صورتهای وابسته فعل بودن، یای نکره، علامت اضافه و مانند آن) و بخش دوم موارد پیوستگی و ناپیوستگی درون واژه (بسیط، مرکب و مشتق) را شامل می...

صفتهای شمارشی شامل صفتهای شمارشی اصلی ، ترتیبی ، کسری و توزیعی است . در صفت شمارشی اصلی گاهی معدود نکره بر عدد مقدم می‌شود . در این حالت شمار خاصی با عنوان شمار تردیدی به وجود می‌آید . این نوع شمار مفهوم تقریب و تخمین دارد . در تاریخ بیهقی این نوع شمار با بسامد بالا بسیار به کار رفته است . در این مقاله به نقد و بررسی این نوع شمار در کتابهای دستوری و سپس در تاریخ بیهقی پرداخته شده است . این بررس...

جهت شناخت پدیده خط، پژوهشگاه دستور و املای فرهنگستان زبان ایران در یک آزمون املایی موارد چندگانگی املایی را به منظور بررسی گرایشهای املایی پاسخگویان گنجانیده است . در این آزمون 132 جمله که نکات مورد نظر در آنها ملحوظ شده بود به 25 نفر دیکته شد و سپس با استفاده از پرسشنامه املایی نکات مورد نظر استخراج، دسته بندی، آمارگیری و توجیه شد. نکات مورد نظر در این آزمون عبارت بودند از: میان دو واژه (بی، ا...

حدیث‌سالاری یا ترجیح مقتضای احادیث بر مقتضای ظاهر آیات قرآن کریم، در برخی از تعابیر محدثان دیده می‌شود که در مفهوم نظری و از حیث مصداق و نمونه نیازمند بررسی است. در زمینه مصداق‌یابی، شاید بتوان تفسیر «ظلم» به «شرک» در سوره انعام را یکی از بارزترین مصادیقی برشمرد که ریشه در حدیث­‌سالاری دارد. «ظلم» در آیه 82 سوره انعام به‌صورت نکره در سیاق نفی استعمال شده و تعمیم معنا را افاده می‌کند، ولی با تکی...

مقاله حاضر به بررسی حرف تعریف و ساختار توزیعی آن در گویش اردکان فارس در چارچوب برنامه کمینه­گرا می­پردازد. بررسی داده­های زبانی گویش اردکان فارس نشان می­دهد که در ساختار گروه تعریف این گویش دو حرف تعریف معرفه حضور دارد که یکی از آن‌ها تنها به صفت متصل می­شود. هدف از انجام این پژوهش، تعیین جایگاه تولید مناسب برای حروف تعریف معرفه و نکره و تبیین چگونگی هم­آیی آن‌ها با دیگر عناصر گروه تعریف نظیر ا...

مسندالیه یکی از اجزای جملات اخباری و بخشی از کلام است که مسند به آن نسبت داده می­شود. مسندالیه دارای احوالی است و این احوال حسب اقتضای بلاغی متن، بر مسندالیه وارد می‌شود، گاهی به اقتضا حذف و گاهی ذکر می‌شود؛ گاهی تنها و آزاد و به صورت یک گروه تک هسته ذکر می‌شود و گاهی مقید و به صورت گروهی با وابسته و یا وابسته‌هایی در کلام با مسند همراه می‌شود. مسندالیه بعضی اوقات به صورت شناس و معرفه و گاه به...

بررسی تناظر میان گروه‌های مختلف نحوی از دیرباز مورد توجه زبان‌شناسان بسیاری بوده است. در این بین تناظر میان گروه اسمی و گروه فعلی از اهمیت بیشتری برخودار بوده است. مقالة حاضر می‌کوشد تا چنین تناظری را در چارچوب مفاهیم نظری برنامة کمینه‌گرا بررسی کند. داده‌های ارائه شده نشان می‌دهند که گروه تعریف نیز همانند گروه فعلی از سه لایة متفاوت تعبیری، توصیفی و نقش‌‌های معنایی تشکیل شده است. این لایه‌ها د...

یکی از مباحث مهمی که در دستور زبان فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، مبحث چندگونگی «ی» در این زبان است، «یائی» که هم در مقام واژه، هم در مقام تکواژ تأثیر فراوانی بر غنای زبان فارسی دارد اما دستور نویسان فارسی هیچ گاه این مقوله را به طور مشخص و مستقل مطرح نکرده‎اند و غالبا در خلال مباحث دیگر مثل «معرفه و نکره»، یادی هم از «ی» کرده‌اند. پژوهش حاضر که با روش تحلیلی-توصیفی نگاشته شده است، در صدد...