از نظر ابن عربی، خداوند دارای دو سطح ذات و صفات است که در مرحله­ی ذات، نشناختنی و فراتر از معرفت بشری است. ذات حق چون گنجی مخفی بوده که از طریق عشق در مراتب اعیان ثابته و یا فیض اقدس و فیض مقدس ظهور کرده است. جهان هستی برحسب نظریه­ی «تجلّی»، از حق تا خلق، دارای پنج مرتبه(حضرت) است که هر مرتبه نسبت به مراتب مافوق به عنوان سایه، خیال و مثال است. بنابراین، مطابق با این نظریه جهان هستی همواره در حال...

وحدت نوعی انسان نزد برخی از فیلسوفان مسلمان اصلی مسلم بوده است، بدون آنکه دلیلی بر این مدعا ارائه نمایند. گروهی نیز درصدد اقامة برهان بر وحدت نوعی برآمدند. در مقابل برخی از فیلسوفان، براهینی بر کثرت نوعی انسان عرضه نموده­اند، اما دو نقص در کارشان وجود داشت: نخست آنکه مبانی و مبادی مناسب را برای تبیین کثرت نوعی انسان در اختیار نداشتند و دوم آنکه دیگر مسائل مرتبط با انسان را از جمله حدوث نفس، ساز...

مبحث تجلّی از مباحث مهمِ عرفان اسلامی به‌شمار می‌رود. ابن‌عربی از بزرگ‌ترین عارفانِ اسلامی است و وی را بنیان‌گذار عرفان نظری دانسته‌اند. به‌همین دلیل، در این پژوهش، انواع تجلّی از دیدگاه ابن‌عربی بررسی شده و تعبیرها و برداشت‌های مختلف شارحانِ آثار ابن‌عربی از مبحث تجلّی و انواع آن، مورد مطالعه قرار گرفته است. به‌طور کلّی، ابن‌عربی تجلّی را به دو صورتِ «فیض اقدس» و «فیض مقدّس» می‌داند؛ صورت‌هایی که از دید...

چکیده روایات جری و تطبیق که به معنای اخصّ آن، گویای تطبیق شماری از آیات قرآن کریم بر اهل بیتb است، نشان از دانش ژرف ایشان در فهم بواطن قرآن دارد. اینکه چگونه می‌توان این روایات را فهم کرد و تبیین آنها بر کدام مبانی استوار است، پرسشی است که کمتر پاسخ درخور یافته است. نوشتار حاضر، برای پاسخ به این پرسش، به نقش «آموزه وساطت فیض» به عنوان مبنایی معرفتی برای روایات مزبور پرداخته است. در این روایات، ...

از نگاه حکیمان مسلمان، خداوند تنها وجود بخش هستی است. از آن‌جا که هستی از خدا فرا نمی‌گذرد و جز او همه چیز هیچ است؛ پس برای خداوند، هدف و غرضی مگر ذات خود او نیست و از آن روی که ذات هستی پیوسته و همیشه بوده، فاعلیت او نیز همیشگی و جاودانه است. این ویژگی را «فیض» خداوند می‌نامند. از آن‌جا که خداوند مراتب عالی توحید ذاتی و صفاتی را داراست، بسیط و بی‌تکثر است. نخستین صادرش بیش از یکی نیست و این، ن...

مقالهٴ حاضر، نخست به تبیین اجمالی برخی مبانی نظری عرفانی در پیدایش عالم، همچون وحدت شخصی وجود و اعتباری بودن کثرت، تعینات وجود قبل از پیدایش کثرت و پس از آن می پردازد. سپس نحوهٴ پیدایی عالم را از منظر عرفان برمی رسد و در هر دو بحث، تفاوت این دیدگاه را با دیدگاه فلسفی به نحوی اجمالی بیان می کند. در این مقاله چگونگی ظهور اسما و صفات الهی و تعینات و نسبت های متکثر آن و نیز اینکه این امور با ترتیبی...

تفسیر صافی اثر ارزشمند ملا محسن فیض کاشانی، از تفاسیر مهم و مشهور روایی شیعه است که با استفاده از احادیث و روایات معصومین(ع)، در قرن یازدهم هجری نگارش یافته است. در این نوشتار، دربارۀ روش تفسیری فیض کاشانی در تفسیر صافی و چگونگی استفادۀ وی از روایات معصومین(ع) در شرح و تبیین آیات قرآن کریم، سخن به میان آمده و این مطلب به اثبات رسیده است که با وجود روایی بودن این تفسیر، روش تفسیری فیض در این تفس...

در این مقاله دو مفهوم گاهانی به هم پیوسته، اسپنیشته مینیو و اسپنته مینیو ، با دو مفهوم بنیادین در نظام اندیشگی محیی الدّین ابن عربی، فیض اقدس و فیض مقدّس، مقایسه می­شود. هدف از این قیاس، بیش از تطبیق این دو مفهوم، تلاش برای تبیین یکی از امّهات مفاهیم گاهانی در چارچوب نظریات یکی از چهره­های اصلی عرفان اسلامی است. به این منظور، در گام نخست نگاهی به دو لفظ اسپنیشته مینیو و اسپنته مینیو می­اندازیم وپس...

واژة «تفویض» در نظام عرفانی به دو گونه به کار می­رود: گاه تفویض در سیر صعود و مرحله­ای از مرتبه معاملات است که پس از ایجاد روحیه توکّل، و در افقی بالاتر باید در سالک الی الله ایجاد شود؛ امّا دومین معنای تفویض در عرفان، در سیر نزول و به معنای واگذاری امور به اختیار «واسطة فیض» است. این نوع تفویض اجمالاً به معنای اجازه و اذن الهی در تصرّف اختیاری است و خود شامل دو نوع است: «تفویض در تکوین» یا همان تأ...

مسأله فیض ربانی از مباحث مهم فلسفه و کلام در اسلام و غرب می باشد و اندیشمندان بسیاری فلسفه خود را بر اساس آن طراحی کرده اند. از جمله آنها فلوطین در غرب است که مدون و مبدع اصلی این نظریه می باشد و معتقد است که وجود خداوند به علت شدت کمال، لبریز شده و این همه آثار صنع را به وجود آورده است و همین را «فیض» می نامد. در واقع وی در صدد بیان عدم تغایر میان وجود خدا و سایر موجودات است. این اعتقاد از طری...