معتزله و نومعتزله دو جریان فکری عقل‌گرا هستند که تفسیر ادبی قرآن را مورد عنایت ویژه قرار دادند. رویکرد ادبی معتزله در تفسیر قرآن از تفکر کلامی آنها برخاسته بود و آموزه‌هایی همانند اعتقاد به خلق قرآن و وجود مجاز و راه داشتن تأویل در آن و باور بر اعجاز قرآن، نقشی مبنایی در شکل‌گیری نگرش ادبی معتزله به تفسیر قرآن داشت؛ درحالی‌که این مؤلفه‌ها در رویکرد ادبی نومعتزله، مسائلی روبنایی بودند و رهیافت ا...

کشف و انتشار نسخه های خطی معتزله و در رأس آن ها دو کتاب «الانتصار» و «المغنی» در اوایل قرن بیستم میلادی، باعث شد مذهب معتزله که از قرن ها پیش مورد بی توجهی قرارگرفته بود، بار دیگر کانون توجه محققان قرار گیرد و در این راستا تحقیقات بی شماری در جهت معرفی اندیشه های معتزله انجام شود. در این مقاله، سیر معتزله پژوهی در قرن بیستم در سه مرحله ی زمانی بررسی می شود؛ مرحله اول، نیمه ی نخست قرن بیستم یعنی...

بر اساس تقسیم‌بندی مشهور تاریخی در مسأله‌ی حسن و قبح، متفکران مسلمان در حوزه‌ی مباحث اخلاقی یا باید طرفدار روی‌کرد معتزله باشند، یا روی‌کرد اشاعره. اما این برداشتِ دقیقی نیست. دیدگاه‌های معتزله و اشاعره در مسأله‌ی حسن و قبح، دیدگاه‌های مرکبی است که می‌توان با نگاه‌های تحلیلی مناسب، به تجزیه‌ی آن‌ها به مؤلفه‌های کوچک‌تری پرداخت. بالمآل با ظاهر شدن آن مؤلفه‌های خردتر، می‌توان با ترکیب برخی مؤلفه‌ه...

بیشتر متکلمان اشعری در مسألة نحوه انتساب افعال به انسان، نظریه کسب را برگزیده‌اند؛ هرچند پیش از آنان برخی از معتزله مانند نجاریه و ضراریه نیز به‌ انحایی از این نظریه اعتقاد داشته‌اند. در مقابل، عموم معتزله و به‌ویژه جبائیان آدمی را خالق افعال خویش می‌دانستند. ابن‌عربی ضمن اذعان به دشواری مسألة کسب یا خلق اعمال انسان، بارها به بررسی و داوری در مورد نظریة کسب و خلقِ اعمال پرداخته است. هرچند ابن‌ع...

  پژوهش حاضر در پی آن است تا با بهره‌مندی از منابع علمی معتبر، ریشه‌های پنداریِ تأثیر‌پذیری ‌‌‌اندیشۀ عقل‌گرایانه زیدیه از معتزله واکاوی‌‌‌‌‌‌، نقد و بررسی کند و این پرسش که آیا عقل‌گرایی زیدیه متأثر از ‌‌‌اندیشۀ فکری معتزله است و این که چرا بسیاری بر این باورند زیدیه تحت تأثیر اندیشۀ فکری معتزله قرار گرفته و معتقد به اصول پنج‌گانه آنان هستند‌‌‌‌‌‌، پاسخی ارائه کند و ضمن رد دلایل ارائه شده‌‌‌‌‌‌...

در این مقاله صفات ذات الهی از منظر سه فرقه‌ی مهمّ کلامی اسلام، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. اشاعره قائل به‌صفات زاید بر ذات خداوند (تشبیه) بوده ولی معتزله به‌نفی صفات و نیابت ذات از صفات (تنزیه) معتقد است و تشیع نیز جمع بین تشبیه و تنزیه، عینیت صفات با ذات را پذیرفته است. ملاصدرا با استفاده از قاعده‌ی «بسیط الحقیقة»، عینیت صفات با ذات را نیک...

از نیمۀ دوم قرن اول هجری به بعد، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به رشد کردند. یکی از این جریان‌های فکری معتزله بود که تا اواسط قرن سوم هجری روابط چندان مطلوبی با شیعه نداشت؛ بنابراین تا این برهه از زمان بسیاری از رهبران دو گروه ردیه‌های فراوانی بر آثار هم‌دیگر می‌نوشتند که هدف آن‌ها از این عمل، دفاع از اصول اعتقادی مکتب خود بود که در بسیاری از موارد با تعصب و چشم‌پوشی از حقیقت نیز همراه ‌می‌شد. ا...

کشف و انتشار نسخه‌های خطی معتزله و در رأس آن‌ها دو کتاب «الانتصار» و «المغنی» در اوایل قرن بیستم میلادی، باعث شد مذهب معتزله که از قرن‌ها پیش مورد بی‌توجهی قرارگرفته بود، بار دیگر کانون توجه محققان قرار گیرد و در این راستا تحقیقات بی‌شماری در جهت معرفی اندیشه‌های معتزله انجام شود. در این مقاله، سیر معتزله پژوهی در قرن بیستم در سه مرحله‌ی زمانی بررسی می‌شود؛ مرحله اول، نیمه‌ی نخست قرن بیستم یعنی...

مطالب مورد بحث و بررسی در این رساله عبارت است از : فلسفه اسلامی - ت درباره کتاب اثولوجیا - وجه تسمیه معتزله - فهرست اهم عقاید معتزله - توضیح درباره ابوالحسن اشعری - کندی و فارابی - ابن سینا - ابن رشد .

مقایسه اندیشه های ابو سهل و ابو محمد نوبختی با سید مرتضی از آن جهت که متهم به گرایشات اعتزالی هستند، می تواند در شناخت بهتر از مدرسه کلامی بغداد و تحولات اندیشه ای درون آن یاری رسان باشد و برخی ابهامات تاریخ کلام امامیه را بر طرف کند. از این رو، در این مقاله با مقایسۀ روش و محتوای کلام این متکلمان امامی علاوه بر بیان نقاط اختلاف آنان، اشاره ای به میزان هم گرایی آنان با اندیشه های معتزله گردیده ...