حدود هفده سال پیش که افتخار شاگردی در محضر استاد علّامه مفضال جناب آقای سید حسن آقا قاضی طباطبایی را در دانشکدة ادبیات تبریز داشتم، روزی صحبت از منشئات امیر نظام گروسی و تصحیح آن به میان آمد، و قرار شد این کمترین تحت راهنمایی‌های استاد این مهم را انجام دهد، استاد قبل از هر چیز نسخه‌ی چاپ سنگی منشئات را از کتابخانة شخصی خود به بنده مرحمت فرمودند تا بازنویسی متن را شروع و اشکالات آن را یادداشت کند...

مشورت از امور مورد توجه عقلا و به معنی بهره‌مندی از آرای دیگران به منظور اتخاذ تصمیم نزدیک‌تر به صواب است. در مستحسن بودن مشورت تردید نیست، اما اینکه بر حاکم اسلامی با تمام اختیاراتی که شرعاً و قانوناً دارد، مشورت لازم و واجب است  یا نه، مسئله مورد بررسی است. موافقان و مخالفان لزوم مشورت به دلایلی متنی (کتاب، سنت) و غیرمتنی استناد کرده‌اند. این تحقیق دلایل عقلایی ضرورت به‌کارگیری مش...

پس از شناخت احکام قانونی و موضوعات احکام، مرحلۀ انطباق و برابرسازی مفاهیم قانون با مصادیق و شناخت تعیّنات خارجی آن، از مباحث بنیادینی است که اختلاط ناصوابی با مرحلۀ نخست پیدا کرده است. نظر به این‌که اتخاذ تصمیم نسبت به واقعیات و عینیات خارجی، مقصودِ احکام قضایی است، بنابراین صحت حکم صادره افزون بر تبیین مفهوم، در گرو تعیین مصداق و تطبیق صحیح مفهوم بر واقعیت خارجی است که نهایتاً در مرحلۀ صدور حکم ب...

اصل رحمت الهی، تصور عدم دخول مؤمنان به جهنم و فلسفه ایجاد بهشت برای اهل سعادت و جهنم برای اهل گناه، آیه 71 سوره مریم را به جهت ظهور در داخل شدن مؤمنان به جهنم، در زمره آیات مشکل قرار داده است. مفسران برای رفع شبهه تعارض آن با آیات و ادله دیگر، تلاش زیادی نموده‌اند که به آراء مختلفی منتهی شده است، اما فقدان نتیجه واحد، نشان از حل نشدن مسئله دارد. در تفسیر این آیه سه رویکرد عمده وجود دارد: «ورود ...

با اقرار مجرم به ارتکاب جرم با یک شخص معیّن (در زنا یا لواط) دقیقاً جرم دیگری به عنوان قذف مطرح می شود. از طرفی اگر به ارتکاب زنا و یا لواط با فرد معیّن اقرار نشود، اساساً وقوع جرم دو نفره زنا یا لواط در هاله ای از ابهام باقی خواهد ماند، از اینرو حجیّت و اعتبار اقرار در جرائم جنسی با توجه به تعریف قابل نقدی که قانونگذار در سال 1392 به عمل آورده نیز محلّ تأمل است؛ لذا طرح بحث طریقیّت ادلّه اثبات در جرائ...

هدف: استدلال بر وجود معیاری حداقلی برای علم؛ یعنی خطاپذیری و همچنین ارائۀ معیار نویسندگان؛ یعنی آزمون‌پذیری است. روش: نقد و بررسی رویکردهای مختلف در مورد چیستی روش علمی و معیار‌های لازم برای معرفت علمی در سه دیدگاه پوزیتیویسم منطقی، ابطال‌گرایی پوپر و ساخت‌گرایی، به علاوۀ آموزۀ صدق جزیی داکوستا و فرنچ است. یافته‌ها: نظریه های علمی خطاپذیرند، رأی ساخت گرایان بر عدم وجود هر گونه معیار برای نظریه ...

واژۀ «اولی الامر» تنها در دو آیۀ 59 و 83 سورۀ نساء به کار رفته و از نظر اصطلاح‌شناسی مورد نزاع فریقین است. بسیاری از بزرگان شیعه مصداق این تعبیر را در آیۀ 59 تنها بر معصومین(ع) حمل کرده‌اند و با تکیه بر سیاق و روایاتی متعدد عصمت «اولی‌الامر» را ضروری پنداشته‌اند. تعیین مصداق این اصطلاح در آیۀ 83، شیعیان را به دو دسته تقسیم کرده است: گروهی با ادلۀ درون متنی و استناد به روایات، لزوم عصمت را استنب...

در تفسیر وجود متغیر، اقوال متفاوتی بیان شده که برآمده از مبانی مختلف است؛ این اقوال عبارتند از: کون و فساد، حرکت، حدوث ذاتی و تجدد امثال. در این نوشتار، تفاوت تجدد امثال با دیگر معانی طرح شده دربارۀ وجود متغیر، بیان شده است. نظریۀ تجدد امثال با تجدد اعراض اشاعره ـ که قولی ناصواب است ـ قابل انطباق نیست. این نظریه با حرکت جوهری ـ که قولی مبرهن و صواب است ـ توضیح داده می شود. در پایان بحث، وجود اس...

از جمله مباحث مهمی که در طول سالیان سال بین عرفا و فلاسفه مسلمان و حتی قبل از اسلام، موردتوجه و نظر بوده، بحث در مورد نسبت عقل و عاقل یا عاقل و معقول است. در بین فلاسفه مسلمان، اقوال متفاوتی در مورد چیستی این نسبت بیان شده؛ اما دو قول و دو نظر که از همه مهمتر بوده و بقیه اقوال را تحت الشعاع قرار داده، نظرات دو فیلسوف بزرگ؛ یعنی صدرالمتألهین و بوعلی سینا است. که اولی، قائل به اتحاد عقل و عاقل اس...

قاعده الواحد از قواعد عقلی- فلسفی است که بر اساس اصل بدیهی علیت و اصل ضرورت سنخیت در فلسفه از آن بحث و موجب پیدایش آراء موافق و مخالف شده است. در این پژوهش پس از طرح مساله و بیان اقوال در مورد قاعده الواحد به مبانی قاعده از جمله اصل علیت وسنخیت پرداخته شده و پس از آن اشکال و ایرادهای مربوط را مطرح و مورد نقد و بررسی قرار داده ایم. سپس نظریه فیض و صدور که با قاعده الواحد ارتباط، بلکه تلازم دارد،...