نام و کلام اصالتاً سرشتی نمادین دارند و زمانی پدید آمده‌اند که پیوند اسطوره و زبان هنوز گسسته نشده بود. با گذشت زمان، پیوند نام و موضوعِ نام‌گذاری سست و بسیاری از نام‌ها از خاستگاه‌های اسطوره‌ایِ آغازین خود رها شده‌اند و این نشانه‌ها، در طی تحول و تکامل، سرشت و خصیصة نمادین خود را، اگرچه نه به‌تمامی، ازدست داده‏اند. در این پژوهش، با توجه به همسان‌بودنِ خاستگاهِ اسطوره و زبان، نام و کلام، به‌مثابۀ نم...

جلد نخست این مجموعه در سال 1383 زیر همین نام به نظارت روانشاد دکتر سرکاراتی و با مقدمه ای از ایشان از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتشار یافته است؛ اما در مجموعۀ پنج جلدی کنونی ساختار جلد اول، شیوۀ کار و واژه ها، تغییر اساسی یافته و مقدمه ای در 165 صفحه، شامل تحولات تاریخی واج های فارسی (پیوست یکم در 61 صفحه)، و سپس پیوست دوم و فهرست سوم شامل جدول تطبیقی واج های زبان فرضی هندواروپایی و تحولا...

آریایی ها که یکی از اقوام بزرگ هندوایرانی (شاخه ای از اقوام اولیه هندواروپایی) هستند، نیاکان باستانی تاجیکان به شمار می آیند. در این مقاله به باورها و اعتقادات آریایی های ساکن در آسیای مرکزی که ریشه در باورهای اجدادشان، یعنی اقوام هندواروپایی دارد، اشاره شده است. نگارنده با تشریح نظریات دانشمندان و سیاحان مختلف ازقبیل آرتور کریستین سن، دانشمند دانمارکی، و سیوان تسزان، سیاح چینی، و همچنین بررسی ...

صفات تفضیلی و عالی با اضافه شدن برخی پسوندها به صفت مطلق ساخته می شوند. در این مقاله سیر تحول پسوندهای تفضیلی و عالی از ایرانی باستان تا فارسی نو توضیح داده شده است. در ابتدا توضیحی در مورد پیشینۀ هندواروپایی این پسوندها آورده شده است. در بخش بعدی با توجه به شباهت های زیاد بین دو زبان اوستا و سنسکریت، بررسی این پسوندها در اوستا و سنسکریت با هم در یک فصل آورده شده است. اساس کار در این بخش بر مبن...

آریایی‌ها که یکی از اقوام بزرگ هندوایرانی (شاخه‌ای از اقوام اولیة هندواروپایی) هستند، نیاکان باستانی تاجیکان به‌شمار می‌آیند. در این مقاله به باورها و اعتقادات آریایی‌های ساکن در آسیای مرکزی که ریشه در باورهای اجدادشان، یعنی اقوام هندواروپایی دارد، اشاره شده است. نگارنده با تشریح نظریات دانشمندان و سیاحان مختلف ازقبیل آرتور کریستین‌سن، دانشمند دانمارکی، و سیوان تسزان، سیاح چینی، و همچنین بررسی ...

زبانها همواره در حال تغییر و تحولند و تغییر و دگرگونی ویژگی بارز آنهاست. زبان فارسی نیز به عنوان شاخهای از خانواده زبانهای هندواروپایی درگذر زمان همواره دستخوش دگرگونیها و تغییرات بس گسترده¬ای در کلیه سطوح خود، یعنی صرفی و نحوی، آوایی، معنایی بوده است. فارسی باستان زبانی صرفی بود. مهمترین ویژگی ساختمان زبان فارسی باستان که آن را به صورت یک زبان صرفی درآورده بود سیستم صرف اسامی بود. اما در دوره ...

ویلیام جونز یکی از کسانی بود که در کمپانی هند شرقی به تحقیق و ترجمه آثار ادبی پارسی پرداخت و از بررسی متن و واژگان شاهنامه به شباهت زبان های هندواروپایی پی برد. جیمز اتکینسون از کالج فورت ویلیام در کلکته در سال 1814 م. ترجمه خود را از داستان رستم و سهراب منتشر ساخت. ماتیو آرنولد (1822- 1888 م.) منظومه پرآوازه ی خود را به داستان رستم و سهراب اختصاص داد. آرنولد به دوم مقوله اقتباس از شاهنامه و تع...

با توجه به این که کتاب تاریخ بلعمی یکی از قدیمی ترین کتابها به زبان فارسی دری است که امروزه به دست ما رسیده است و پژوهش و تعمق در آن می تواند راهگشای خوبی در فهم زبان فاخر فارسی دری باشد، و با عنایت به این که تا به امروز پژوهش های گسترده ای در مورد این کتاب انجام نپذیرفته است و با این که با تعمق در آن می توان بسیاری از تغییرات زبان فارسی را در مرحله گذار از فارسی میانه به دری رصد کرد، به نظر می...

ساخت واژگان جدید از طریق ترکیب واژگان موجود در زبان یکی از سه شیوه ساخت واژه در زبانهای هندواروپایی و به تبع آن زبانهای ایرانی است. واژه مرکب واژه ای است که از دو یا چند جز مستقل تشکیل یافته و اجزای آن به طور مجزا در زبان بکار می روند ولی در پیوند با هم معنای جدیدی را می سازند. ترکیب از مهمترین مقولات بررسی زبانی است و در واقع مرز بین صرف و نحو می باشد. این گونه کلمات در زبان پهلوی هم مرسوم و پ...

مهم‌ترین راز ماندگاریِ بسیاری از چهره‌های اساطیری، دگرگونی‌ها و تحوّلاتی است که هر شخصیّت یا روایت اسطوره‌ای در گذر زمان به خود دیده است. از جمله چهره‌های کهن در متون ادبی و اسطوره‌ای ایرانیان جمشید است که مجموعۀ وسیعی از روایت‌ها و مضامین اساطیری به او اختصاص دارد. در پژوهش حاضر آن‌گونه که از نظر خواهد گذشت، شالودۀ نخستین داستان جم به دوران هندواروپایی بازمی‌گردد و در روند تحول اساطیری به دوران ا...