دو حماسه ی بزرگ ادبیات جهان یعنی حماسه ی هومری که شامل ایلیاد و اودیسه است و حماسه ی فردوسی یعنی شاهنامه، دارای وجوه افتراق و اشتراک  بسیاری است که با توجّه به اهمیّت شخصیّت پردازی در حماسه، مقاله ی حاضر به نقد این دو حماسه از نظر شخصیّت پردازی اختصاص دارد. در بخش اوّل به شیوه ی رفتار اجتماعی پهلوانان در دو حماسه که شباهتهای فراوانی به یکدیگر دارند ، پرداخته شده است. اهمیّت و تأثیر شخصیّت خدایان  در ح...

حضور«مهر» ایزد نور و فروغ خورشید، خدای عهد و پیمان و یار و یاور جنگجویان با حماسة قربانی گاو، نماد زایش و فراوانی و به تعبیری غلبه بر هواهای نفسانی را از روزگار باستان تاکنون همواره شاهد بوده ایم. دین مهر هرگز به طور کامل از میان نرفت؛ چنان که با دیگر آیین ها آمیخت و تاکنون نیز آثار و آداب آن در ایران و جهان باقی است؛ اما بن مایة آن همیشه آریایی ـ ایرانی برجای مانده است.

حماسة شاه‌رخ­نامة قاسمی گنابادی مثنوی­ای چهار هزار و هفت­صد بیتی است که در سال 950ق آن را سرود. موضوع آن شرح کشورگشایی­ها، شکارها، سفرها، عدالت ورزی‌ها و رشادت­های شاه‌رخ تیموری (850- 779) از بر تخت پادشاهی نشستن تا هنگام وفات است که به شاه‌طهماسب صفوی (ج. 930- د. 984) تقدیم شده است.  شاه‌رخ جز همین مثنوی، زندگینامة مستقلی ندارد. منظومة شاه‌رخ­نامه در ایران نسخه ندارد و نگارنده آن را براساس نس...

تعبیر «حماسۀ عرفانی» در نیم‌قرن گذشته و به‌ویژه در دو دهۀ اخیر، تداولِ قابلِ‌توجهی در حوزۀ پژوهش‌های ادبی یافته است؛ و حتّی عدّه‌ای از محققان، فرضِ وجودِ «حماسة عرفانی» را همچون ژانری مستقل در ادب فارسی طرح کرده‌اند. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم بر اساس نظریة جدید ژانر نشان دهیم که علی‌رغم وجود بعضی تشابهات میان جنبه‌هایی از متون حماسی و بعضی نمونه‌های ادب صوفیه، نهایتاً از منظرِ نقدِ ژانر نمی‌توان صحّت چنین...

شاهنامة فردوسی به عنوان یک اثر ادبی برتر ممکن است در بدایت امر چنین به نظر برسد که تنها یک حماسة ملی است که برای اعتلای زبان پارسی و هویت تاریخی و فرهنگی ایرانیان در برابر نفوذ فرهنگی بیگانگان سروده شده است، اما تأمل در داستان های شاهنامه و شخصیت ها و سمبل های آن نشان می دهد که افکار و ایده های انسانی و جهانی فردوسی فراتر از آن است که فقط به حوزه های یک مرز یا یک ملت محدود شود. در این مقاله سعی...

در بنیان داستان های حماسی ایران، صدها موضوع بشری است که چشم عالم را به حیرت افکنده، امّا موضوع «نامجویی» از درخشندگی بیشتری برخوردار بوده است. نام و نامجویی، نقش های گوناگونی را در داستان های حماسی شاهنامه رقم زده و مضامین مختلفی را به خود اختصاص داده است. پهلوانان شاهنامه برای به دست آوردن نام، به پیکار برمی خیزند و برای حفظ آن، جان می بازند. نام، عالی ترین خواستة فردوسی و پهلوانان شاهنامه است ...

نفوذ و تأثیر شاهنامه فردوسی در ادب فارسی، موجب شکل گیری منظومه های حماسی ملی در ایران شد. به دنبال خاموشی تدریجی حماسه های ملی که از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم قمری شروع شده بود، سرایش حماسه های تاریخی و پس از آن حماسه های مذهبی نیز شکل گرفت. با رسمیت یافتن آیین تشیّع و عنایت ویژه به اندیشه های دینی در دوره صفویه و حمایت دربار از سرایندگان دین خواه، تمایل شاعران به سرودن منظومه های حماسی - م...

یکی از برجسته‌ترین نمادهای شیعی، واقعة کربلاست. بازتاب این واقعه در جوامع شیعی، در طول تاریخ به گونه‌های مختلف رخ نموده است. مردم گیلان به منظور پاسداشت حماسة عاشورا، مضامین این واقعة عظیم را بر دیوارهای بقاع نقش می‌زدند. شیعیان منطقه، مصایب کربلا را متعلق به خود می‌دانستند و در پیوندی عمیق با آن، در به‌تصویر کشیدن مجالس آن همت می‌گماشتند. نقش زدن بر در و دیوار بقعه، نوعی حرمت‌گذاری و ارادت به...

 اساس هر نوع حماسه‌ای بر ستیز ناسازها استوار است و در ادبیات ایران، انواع حماسه را در نگاهی کلی، بسته به این که پیکار دو ناساز، بیرونی باشد یا درونی می‌توان به دو نوع حماسة بیرونی و درونی تقسیم کرد.  مثنوی مولوی، حاوی قصه‌های پیاپی و متنوع است اما هر یک از این حکایت ها با وجود تنوع ظاهری، اندیشة واحدی را دنبال می کند و عموما گزارشگر احوال روح پرشهامتی است که در بازگشت به ملکوت ، راه‌های پر خون...