داستان «امیرارسلان نامدار» یک نقالی شبانه در خواب گاه ناصرالدین شاه قاجار بود که توسط نقال باشی دربارش‏، نقیب الممالک، پرداخته و به قلم دختر شاه به رشته تحریر درآمد و علیرغم فضای اشرافی شکل گیری خود، به سرعت تبدیل به محبوب ترین و مشهورترین قصه عامیانه فارسی گردید. متاسفانه آثاری این چنین به دلیل ویژگی عامیانه بودن خود، هرگز آن­چنان­که باید و شاید مورد مطالعات ادب پژوهانه و خصوصاَ نمایش پژوهانه ق...

هنر نقالی به‌­عنوان یکی از کهن­‌ترین نوع (ژانر) روایی‌ـ نمایشی، در ارتباط دوجانبه­‌ی زبانی و حرکتی نقال با عامه­‌ی مردم، به منظور خلق داستانی تأثیرگذار از یک سو و نقش قابل­ توجه نقال در دخل و تصرف و برافزوده­‌های داستانی در متن طومار موردنظر از سوی دیگر، شگردهای خاصی را در قالب روایتگری و داستان­گویی نمایشی در بطن آنها آشکار ساخته‌­است. در این میان، هفت لشکر از جمله نمونه­‌های «طومار جامع نقالا...

شهریارنامه یکی از منظومه­های پهلوانی نسبتاً مفصل پس از شاهنامه­ فردوسی است که آغاز و انجام آن افتاده است. این منظومه تنها منظومه­ پهلوانی پس از شاهنامه است که به یکباره و بدون هیچ مقدمه­ای آغاز می­شود و بی­فرجام به پایان می­رسد و چندان توفیقی در میان عامه­ مردم نداشته است. به نظر می­رسد دشواری ابیات، گسستگی پیوند معنایی میان بخش­های مختلف داستان، افتادگی­های روایت به ویژه در آغاز و پایان داستان ...

طومارهای نقالی بخش مهمی از اسناد مکتوب روایت‌های عامیانه‌ی حماسیِ این سرزمین را دربرمی‌گیرند، بخشی که گاه امکان روشن شدن پاره‌هایی مبهم از سنت حماسی ایران را فراهم می‌سازد. حجم عظیم این روایت‌ها، بررسی ورق به ورق آن‌ها را تا حدودی دشوار ساخته است. یکی از شیوه‌هایی که می‌تواند به مطالعه‌ی روشمند این روایت‌ها کمک کند، فهرست کردن بن‌مایه‌های آن‌هاست. به یاری این فهرست، متون روایی به عناصر سازنده‌شا...

گسستن فرّ از جمشید در هیئت مرغ وارغن و پیوستنش به ایزد مهر، فریدون و گرشاسپ، یکی از بنلادهای کهن اسطوره‌ای است که در اساطیر ایران، متون حماسی و طومارهای نقالی، بازتابی پررنگ دارد. بدیهی است هر بنلاد اسطوره‌ای در گذر خود از دنیای اسطوره به گسترۀ منطق‌پذیرتر حماسه متناسب با شرایط زمانی و مکانی، دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود تا به گونه‌ای خردباورتر در اذهان بنشیند. سپس در تطور از حماسه به ادبیات عامه ...

داستان شهر زنان از جمله حکایت‏های دو منظومه اسکندرنامه فردوسی و نظامی است. در اسکندرنامه فردوسی این شهر، شهر هروم نامیده شده است. ساکنان شهر هروم همه زنان‏اند‏. اسکندر که مشتاق سرزمین‏های تازه است قصد دیدار این شهر را می کند. در طی این داستان ما از چگونگی و چونی حکومت زنان بر این سرزمین آگاه می‏شویم. پس از فردوسی، نظامی در اسکندرنامه با طول و تفصیل بیشتری به این داستان می‏پردازد. پادشاه شهر زنا...

ادبیات عامیانۀ ایران، علاوه بر ابعاد ادبی و هنری، منبعی عظیم و سرشار از اطلاعات دست اول مردم شناختی است و خوانندگان و پژوهشگران را با جنبه های گوناگون زندگی زمانۀ خلق اثر، چون باورها، خرافات، ارز ش ها و ضد ارزش ها، طبقات گوناگون جامعه، مشاغل، نظام اداری و اجتماعی، اصول اخلاقی، و... آشنا می کند. اسکندرنامه های منثور نیز از این دسته آثارند. در ایران اسکندرنامه های فراوانی به نثر و نظم، از اواخر س...

چکیده هاتفی جامی خواهرزاده عبدالرّحمان جامی و از شاعران توانای دوره تیموریست که در همه فنون شاعری بویژه مثنوی های داستانی توانایی و مهارت داشته و به پیروی از نظامی چند منظومه داستانی به نام های لیلی و مجنون، شیرین و خسرو، هفت منظر و تَمُرنامه پدید آورده است. وی اواخر عمر منظومه ای حماسی به نام شاهنامه در فتوحات شاه اسماعیل صفوی سرود که ناتمام ماند. علاوه بر مثنوی های یادشده، از هاتفی دیوان شعری در...

مردم کردزبان از دیرباز به شاهنامه حکیم فردوسی توجه و علاقه داشتند و این امر سبب سرودن منظومه­هایی به سبک و سیاق شاهنامه فردوسی به زبان کردی شده است. منظومه­هایی که به نام شاهنامه کردی به گویش گورانی در دست است، اقتباسی کامل و مستقیم از شاهنامه فردوسی نیست؛ ولی از نظر قالب شعری، داستان­ها و شخصیت­ها و البته روح حماسی و دلاوری با شاهنامۀ فردوسی اشتراکات دارند. بررسی­ها نشان می­دهد که داستان های ر...