در اواخر قرن چهارم هجری قمری، از شاخه‌های فن قصص که در آن زمان در نثر عربی شهرت و رواجی داشت، فنی جدید ابداع شد که مبتکر آن بدیع الزمان همدانی، آن را «مقامات» نامید و سپس نثرنویسان دیگری که در زبان عربی و فارسی از آن تقلید کردند همین عنوان را برای آن برگزیده و به کار بردند. در این مقاله پیرامون کاربرد سجع در معروف‌ترین مقامات عربی و فارسی و تاریخچه مقامات مورد بررسی قرار گرفته است. همچ...

دانشمندان مسلمان در شماری از علوم، برای تسهیل در امر آموزش و به خاطر سپردن مطالب، از قدرت نظم و موسیقی کلام بهره ‌گرفته‌اند و قواعد و اساس آن علوم را به نظم کشیده‌اند. این دسته آثار به «منظومه‌های تعلیمی» موسوم‌اند. بیشترین نمونۀ این‌گونه منظومه‌ها در صرف و نحو عربی بوده است. در میان ایرانیان هم منظومه‌سرایی در شماری از علوم، به‌ویژه در نحو و صرف عربی، رواج گسترده‌ای داشته است. نوشتۀ پیش رو به ...

پیوند و ارتباط زبان عربی و زبان فارسی، قدمتی دیرینه دارد؛ پیوندی که گویا پیش از اسلام وجود داشته و با ورود اسلام به ایران و هم زمان با طلوع نخستین آثار ادب فارسی در قرن های سوم و چهارم هجری شروع شده و تاکنون ادامه دارد. این دو زبان،ارتباطی دو سویه با هم داشته اند؛ امّا در این میان، سهم تأثیر زبان عربی بر زبان فارسی به مراتب بیشتر بوده است؛ چنانکه اوج تأثیر پذیری زبان فارسی از زبان عربی را می توا...

تعریف استعاره ازجمله موضوعات نخستین آثار بلاغی عربی و فارسی است. کثرت تعاریف موجب شده است برخی تصوّر کنند وجه مشترکی میان آنها نیست یا اینکه تعاریف استعاره بسیار پریشان است؛ در حالی‌که بررسی تعاریف در بیشتر کتاب‌های بلاغی فارسی و عربی حاکی از وجود مؤلفه‌های مشترک بین آنهاست. از طرفی باید این موضوع را در بستر زمان و شرایط فکری و فرهنگی در نظر گرفت. گسترش حوزة مطالعات بلاغی، ساختار فکری و فرهنگی ز...

میرزا یوسف خان اعتصامی مشهور به اعتصام الملک از نویسندگان و مترجمان نامور ایرانی عهد قاجار است. وی تمامی حیات ادبی خود را وقف ترجمه و توسعۀ دانش های ادبی نموده است. ترجمه های اعتصامی از ادبیات مغرب و ادبیات عربی باعث آشنایی ایرانیان با بخشی از ادبیات اروپا و عرب معاصر شد. «قلائد الأدب فی شرح أطواق الذهب» در شرح «أطواق الذهب» جارالله زمخشری که بارها در مصر تجدید چاپ شده و مورد توجه ادیبان و فاضل...

چکیده « ایهام » که به آن « توریه » ، « توهیم » و « تخییل » نیز گفته می شود ، با ارزشترین فنون و هنری ترین آرایه ادبی به حساب آمده است . در ایهام ، سخنور در ترفندی هنرمندانه  و از رهگذر  توسعه معنایی لفظ ، به آفرینش لایه های مختلفی از معنا دست می زند . در تعریف ایهام گفته اند : عبارت است از اینکه لفظی دارای دو معنی نزدیک و دور ( یا غریب ) باشد و گوینده معنای دور را اراده کند، اما شنونده گمان برد...

یکی از مباحث مهم دستور زبان فارسی که نقش به سزایی در روند کار ترجمه بین دو زبان فارسی و عربی، بازی می کند، چندگونگی «ی» در این زبان است. شاید کمتر زبانی را بتوان یافت که در آن یک حرف تا این حد دارای کارکردهای متنوع و مختلف باشد؛ کارکردهایی که غالباَ کمترین هم پوشی را با هم داشته و کاملاَ با هم متفاوتند. پژوهش حاضر بر آن است تا با ذکر چگونگی مشکل آفرینی این تنوع در نمونه های واقعی ترجمه، تمامی انو...

مسأله جبر و اختیار یکی از جنجالی ترین و غامضترین بحث های کلامی است. این بحث ریشه تاریخی بسیار قدیم دارد و در گفته ها و اندیشه های فلاسفه، عرفا، شعرا و دیگران به جلوه های گوناگون نمود یافته است. مفهوم جبر یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی اشعار حافظ شیرازی و ابوالعلاء معرّی است. گروهی آن دو را بر مسلک جبر و گروهی دیگر با تفسیر و تأویل ابیاتشان آنها را معتقد به اختیار می دانند. این نوشتار سعی در بررسی...