چکیده در بررسی هر پدیده و موضوعی در قرآن، علاوه‌بر توجه به مفهوم درست آن، تفاسیر و کتاب‌های لغت، شناخت کامل آن پدیده و کارکرد آن در جامعه عصر نزول نقشی تعیین‌کننده دارد. توجه به جغرافیای سخن و رویکرد تاریخی- جامعه‌شناختی از زوایای پنهانی نشان می‌دهد که در بررسی آیات بی‌مدد این رویکرد آشکار نمی‌شود. یکی از موضوعات مهم در تاریخ رسالت نبی اکرم (ص) معارضات زبانی مشرکان در مقابل دعوت الهی ایشان بود....

تاریخ‌گذاری یا تعیین زمان نزول سوره‌ها هرچند عنوانی جدید در تحقیقات قرآنی است، اما علوم زیربنایی آن، همچون ترتیب نزول، اسباب نزول و ... از صدر اسلام مطرح بوده است. اهمیت تعیین مکی یا مدنی بودن سوره‌ها باعث تصحیح برداشت، شناخت مصادیق صحیح از غیرصحیح و مانع از حمل معانی و مصادیق نامربوط بر سوره‌های قرآن است. در مکان و زمان نزول تعداد اندکی از سوره‌ها اختلاف نظر وجود دارد که سوره‌ قدر از جملۀ آنها...

چکیده روایات اسباب نزول همانند سایر روایات دیگر در طول تاریخ از پدیده­ای به نام« جعل» در امان نبوده است و روایات جعلی همچون سایر حوزه­های حدیث به این حوزه نیز راه یافته است. مخالفت با قرآن، مخالفت با عقل، مخالفت با اجماع، ضعف سندی، قراین معنوی؛ از جمله معیارها و مولفه­های تشخیص روایات جعلی است. اما در حوزه اسباب نزول علاوه بر موارد فوق؛ مخالفت با تاریخ، هماهنگی با جریان­های حاکم، خلط جری و تطبی...

هر گاه ظاهر آیات قرآن با دلایل بیرون از قرآن تعارض داشته باشد، فهمندۀ قرآن‌باور به معنای تأویلی که معنایی دورتر است، منتقل می‌شود. دلیل مخالف ظهور آیه، غالباً از داده‌های علوم عقلی، تاریخی و تجربی فراهم می‌آید. مقالۀ حاضر ضمن تقریر چیستی و چرایی عبور از «معنای ظاهری» به «معنای تأویلی»، از روایی یا ناروایی چنین فرایندی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که اعتبار و کارآمدی برگزیدن «معنای تأویلی»، مُطلق و ه...

بررسی نقش علم اسباب نزول در تفسیر آیات وحی و بهره وری از تفسیر آیه در جهت ارزیابی و نقد سبب نزول است. شکل روایتی اسباب نزول، کثرت اسباب نزول رسیده از طریق اهل سنّت، تأثیر پذیری از اسرائیلیّات، تسامح و تساهل در برابر اسرائیلیّات و مسأله دار بودن راویان، اهمیّت نقد اسباب نزول و شناخت ملاکهای آن را دو چندان می سازد. از سوی دیگر، افزون بر ضعف های سندی، روایات اسباب نزول به لحاظ دلالت و محتوا با ضعفهای ...

بررسی و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در تفسیر »کشاف« اثر جار اللَّه زمخشری (538 ه.ق( است. زمخشری، اعتبار چندانی برای اسباب نزول قائل نیست و واژه ها و کلماتی را برای اسباب نزول به کار برده است که نشانگر تضعیف و بی اعتباری آن روایات از دیدگاه وی است. علت این بی توجهی ریشه در عقل گرایی و اعتبار عموم نص در عین خصوصیّت سبب در باور وی دارد. حدود استفاده زمخشری از اسباب نزول به دو مورد تفسیر آیه و تأیید ت...

از منظر قرآن، آنچه بشر انجام می‌دهد (سیّئات و حسنات)، بر حوادث طبیعی و سرنوشت دنیایی او تأثیر دارد. یکی از این عوامل طبیعی، بارش باران است. از دیدگاه علوم تجربی، برای بارش باران باید شرایط آب و هوایی مهیّا باشد تا باران ببارد، امّا قرآن عوامل معنوی را نیز در به وجود آمدن باران سهیم می‌داند و این عوامل را به نوعی محرّک عوامل طبیعی محسوب می‌کند. این جستار درصدد است با توجّه به اهمیّت موضوع، با بهره‌گیر...

در تفسیرقرآن توجه به سیاق و اسباب‌النّزول آیات به عنوان دو قرینة مهم از قرائن فهم قرآن همواره از سوی مفسّران فریقین مورد توجّه و اعتنای بسیاری واقع شده‌اند. بدون شک یکی از موارد صحّت و اعتبار اسباب النّزول، هماهنگی و مطابقت آن با سیاق است. این مقاله پس از بیان میزان تأثیر این دو قرینه در فهم قرآن و شرایط تحقّق آنها، به مقایسة اسباب‌النّزول سورة آل‌عمران در تفاسیر شیعه و سنّی پرداخته تا بتواند با بررسی ...

ماهیت مباحث دانش تاریخ قرآن بر منابع تاریخی و روایی تکیه دارد. میزان استفاده از روایات و درستی تحلیل آنها قوت و ضعف دستاوردهای علمی را در این دانش تعیین می کند. رساله حاضر به ارزیابی میزان توجه دو قرآن پژوه معاصر، استاد معرفت و استاد زرقانی به منابع روایی و کیفیت تحلیل آنها در سه مبحث وحی ، نزول و جمع قرآن پرداخته است. برابر دستاوردهای پژوهش هر دو قرآن پژوه به استناد روایات، راه انتقال وحی به...

چکیده عبدالرحمن حسن حبنّکه المیدانی در تفسیر «معارج التفکر و دقائق التدبر»روشی جدید در تفسیر قرآن ارائه می دهد. تفسیر قرآن شامل دو مرحله است: یکی مرحل? تفسیر قرآن به روش مصحف کنونی و دیگری تفسیر قرآن به روش ترتیب نزول. حبنکه المیدانی تفسیر خود را به روش ترتیب نزول به نگارش در آورده است؛ به این ترتیب که تفسیر قرآن را از سور? «علق» شروع و به سور? «نصر» خاتمه می دهند ولی ایشان تا سور? «بقره» بیشتر...