سیمای تهمینه در روایت‌های حماسی ایران چکیدهتهمینه یکی از زنان نامور شاه‌نامه‌ی فردوسی است و در داستان رستم و سهراب، نقش به سزایی از خود ایفا می‌کند. با این حال در شاه‌نامه، به سرنوشت تهمینه پس از مرگ سهراب، اشاره‌ای نشده است. این امر سبب شده است که در ادوار بعد، داستان‌پردازان و راویان داستان‌های حماسی، درباره‌ی فرجام کار تهمینه، به آفرینش داستان‌هایی دست بزنند. این داستان‌ها در دو دسته قرار می...

یکی از رویکردهایی که برای بررسی محتوای متون تصویریِ غالبا غربی سودمند می‌باشد رویکرد آیکونولوژی (= شمایل شناسی) است. با در نظر گرفتن پاره‌ای از ویژگی‌هایِ خاص نگارگری ایرانی، این رویکرد برای مطالعه برخی نگاره‌های ایرانی نیز مناسب است. از نگاره‌های مربوط به داستان عاشقانه لیلی و مجنون، اثر منظوم نظامی‌گنجوی (۱۲۱۱ـ۱۱۴۱م./۶۰۸ـ۵۳۵ ه.ق)، می‌توان به عنوان متون تصویری یاد کرد که رویکرد آیکونولوژی برای ب...

منظومه­های حماسی دینی و مذهبی از جملۀ آثاری هستند که با وجود کمیّت قابل توجه در ادب فارسی چندان مورد عنایت مصحّحان و پژوهشگران قرار نگرفته­اند و شاید از دلایل کم­توجهی به این آثار، ناشناختگی آنها در میان جامعۀ ادبی باشد. در طول تاریخ ادبیّات فارسی، منظومه­های حماسی دینی متعدّدی با موضوع وقایع دینی و جنگ­های صدر اسلام، زندگی و شرح احوال ائمّۀ اطهار و شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار مذهبی سروده شده‌است. ...

الفاظ و معانی بلند قرآن کریم، سرشار از اصطلاحات و رمزهایی است که بیشتر، شالوده و بنیان عرفان اسلامی را تشکیل می‌دهد. آیة رؤیت یا آیة تجلی (اعراف: 143) یکی از پرکاربردترین آیات قرآن کریم در تبیین مبانی عرفانی است. شرح معراج موسی(ع) و قرارگرفتن در خطاب «لن‌ترانی»، در متون عرفانی منظوم و منثور فارسی بازتاب بسیاری داشته است. عارفان به تفسیر و تحلیل اندک و سادة مفسران از این آیه بسنده نکرده‌اند. آنا...

مرثیه در ادب فارسی سابقه‌ای دیرینه دارد. سرودن مراثی و مناقب برای ائمهٔ اطهار، به‌ویژه امام حسین (ع)، در دورهٔ صفویه و قاجار رونق بسیار داشت. حمایت دربار از سوگ‌سروده‌های مذهبی سبب شد بسیاری از شاعران و نویسندگان در این زمینه طبع‌آزمایی کنند. یکی از مرثیه‌سرایان پرکار و کم‌شناختهٔ دوره قاجار حاج‌میرزا هادی نایینی است که در قرن سیزدهم هجری قمری می‌زیست. از زندگی وی اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی آث...

ارتباط عمیق مثنوی مولوی با قرآن، در میان آثار منظوم ادبیات فارسی بی­نظیر است. در مثنوی، حکایت‏های قرآنیِ زندگی پیامبران به­ویژه داستان زندگی حضرت نوح (ع) که سرشار از آموزه­های تربیتی و تعلیمی است، 49 بار به‌صورت مستقیم در 14 سوره بیان‌شده است. مولوی، تنها شاعر ادبیات فارسی است که به نام همسر نوح اشاره کرده و گوشه­ای از ناسازگاری­های این همسر را بیان نموده است. همچنین، او بر اساس آنچه در قرآن آمد...

تمثیل و کاربرد آن در ادب پارسی سابقه‌ای دیرینه‌ای دارد و یکی از کسانی که از این توانمندی ادب پارسی توانمندانه استفاده کرده است مولانا جلال الدین محمد بلخی است. او با شوقی وافر و شوری عارفانه می‌خواهد عرفان عملی را به مریدان و شیفتگان راه طریقت و حقیقت آموزش دهد و در این رسالت خطیر خویش برای بیان مفاهیم والا از تمثیل بهره جسته است. وی مفاهیم ژرف و عمیق عرفانی را درقالب قصه‌ها و حکایات شیرین بیان...

رامایانا، کهن‌ترین حماسة هندی است که توسط والمیکی، به زبان سانسکریت، بین قرون 5 تا 3 ق.م. سروده شده و بعدها به صورت منظوم و منثور، به زبان فارسی، برگردانده شده است. گرچه در نگاه نخست، این داستان حماسی می نماید؛ ولی سرشار از آموزه‌های اخلاقی و مضامین عرفانی است. مفاهیم عرفان نظری شامل: وحدت وجود، تجلّی و انسان کامل در نسخه‌های چهارگانة رامایانا، به وفور یافت می‌شود که نیاز به بررسی و واکاوی دارد....

جَرون­نامه، حماسه­ای منظوم و مصور متعلق به نیمه دوم دوره صفوی و مکتب نقاشی اصفهان است که در موزه بریتانیا نگهداری می­شود. این اثر را به قدری شیرازی نسبت داده­اند و داستان آن شرح نبرد سپاه ایران با پرتغالی­ها در زمان شاه عباس اول و توصیف صحنه­های رزم و رشادت­های فرماند­هان سپاه صفوی می­باشد. ده نگاره جَرون­نامه فاقد هر گونه امضا یا شناسه است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و شیوه استقرایی، جَرون­ن...