مهدویت بیشتر به عنوان آموزه ای شیعی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی، نقش و جایگاه مهمی دارد. در این مقاله، پس از مروری گذرا بر مفهوم موعودگرایی در ادیان ابراهیمی، جایگاه مهدویت در تصوف سده های نخستین (قرون دوم تا پنجم) را بررسی کرده ایم. در ادامه، مهدویت در سده های ششم و هفتم (نیمه اول) تاریخ تصوف (دوره ظهور مهدویت در تصوف) و آن گاه در قرون هفتم (نیمه دوم)، هشتم و نهم (آغاز جریان نزدیکی بیشتر تصوف و ت...

مسأله عشق از قرن دوم هجری و در اندیشه عارفانی نظیر رابعه عدویه به طور جدی مطرح شد و در قرون بعدی به رغم مخالفت های برخی از فقها و اهل حدیث، همچنان به روند رو به رشد خود ادامه داد و در اندیشه کسانی چون روزبهان بقلی (608-522 ق.) به اوج خود رسید. روزبهان، بنای طریقت خویش را در تصوف بر عشق نهاد و این موضوع در عرفان وی بسیار برجسته و چشمگیر است؛ به گونه­ای که در تمامی آثاری که از او برجای مانده، خصو...

شرح‏‏حال‏‏نویسی عرفانی، به طور کل، و «مقامات‏‏نویسی»، نگارش شرح حال یکی از اولیا و مشایخ صوفیه، به طور خاص، نقش ویژه‏‏ای در گذشتۀ فرهنگی و اجتماعی ایرانیان داشته و در ذهن و زبانِ بهترین شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، پس از قرن پنجم، تأثیر عمده‏‏ای به جای گذاشته است، بنابراین، یکی از ژانرهای مهم تاریخ ادبیات عرفانی به ‌شمار می‌ر‏ود؛ گرچه، با همۀ ارزش و اهمیتش، چنان‌که باید شکافته و شناخته نشده اس...

این رساله از یک بخش مقدماتی و دوبخش اصلی تشکیل شده است .بخش مقدماتی عنوان کلیاتی درباره خوارج مشتمل بر چهار فصل:ظهور خوارج در صحنه تاریخ، اصول عقاید خوارج، جایگاه اجتماعی خوارج و مخاطبین آنها می باشد.بخش اول با عنوان خوارج و ایران (عصر بنی امیه) از دوفصل تشکیل شده است .فصل اول، جامعه ایران در قرن اول هجری.فصل دوم، سیر تاریخی و مراحل مختلف قیامهای خوارج درایران. بخش دوم رساله خوارج در ایران (عصر...

فرقه اسماعیلیه بر اثر اختلاف در جانشینی امام جعفر صادق (ع) بوجود آمد، توانست در مدت کوتاهی با سازماندهی تشکیلاتی پیچیده برای امر دعوت به موفقیت های زیادی نائل آید و پیروان بیشماری را در سرزمین های اسلامی از جمله ایران، شام، یمن و مصر بدست آورد. تشکیل خلافت فاطمی در مصر اوج موفقیت و تأثیرگذاری تشکیلات دعوت را نشان می دهد. داعیان اسماعیلی که طی روندی پیچیده به خدمت امر دعوت در می آمدند، از میان پ...

چکیده پژوهش پیش رو که با عنوان رویکرد روان شناسی اجتماعی در آثار مورخان قرن سوم وخاصا آثار سه مورخ مهم این دوره یعنی کتاب های تاریخ یعقوبی ،فتوح البلدان بلاذری و الاخبار الطوال دینوری به دنبال یافتن پاسخ این سوال مهم است که آیا گرایش ونگرش ،همگرایی و واگرایی در نحوه ی پردازش گزارش تاریخی آنان تاثیرگزار بوده یاخیر؟فرضیه ی ما در این بررسی ای ن است که این رویکرد در روال تاریخ نگاری و تاریخ نگری س...

آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما دیدگاه­های دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گستره­ی این بحث و تألیف کتاب­های مستقلی درباره­ی اعجاز در قرن­های بعد گردید. از جمله­ی این دانشمندان می­توان به ابوعبیده معمر بن مثنّی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد. ابوعبیده با تألیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تألیف کتاب «معانی القرآن» در قرن د...

تصوف اسلامی به عنوان یک حرکت اجتماعی تأثیرگذار در جوامع اسلامی، همواره توجه صاحب‌نظران را به خود جلب کرده است. براساس علم جامعه‌شناسی امروز، آیا این حرکت شتابنده و مؤثر با جریان‌های اجتماعی معاصر قابل مقایسه است؟ ویژگی‌های مشترک و متمایزکننده هر یک کدام است؟ آیا می‌توان تصوف را یک جنبش اجتماعی دانست؟ حرکت تصوف اسلامی، ابعاد اجتماعی گسترده‌ای دارد و به‌ویژه برخی زمینه‌های اجتماعی در ظهور و گسترش...

از نیمۀ دوم قرن اول هجری به بعد، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به رشد کردند. یکی از این جریان های فکری معتزله بود که تا اواسط قرن سوم هجری روابط چندان مطلوبی با شیعه نداشت؛ بنابراین تا این برهه از زمان بسیاری از رهبران دو گروه ردیه های فراوانی بر آثار هم دیگر می نوشتند که هدف آن ها از این عمل، دفاع از اصول اعتقادی مکتب خود بود که در بسیاری از موارد با تعصب و چشم پوشی از حقیقت نیز همراه می شد. ام...

چکیده : پژوهش حاضر به بررسی جغرافیا ی تاریخی یکی از قدیمیترین مناطق ایران یعنی سمنان (قومس) پرداخته است.که به دلیل موقعیت طبیعی وپیشینه تمدنی خود همواره در مناسبات مربوط به شرق وغرب ایران به نوعی هم تأ ثیر پذیر وهم تأثیر گذار بوده است. بررسی ایالت قومس به لحاظ اقلیم وجغرافیا در فاصله زمانی قرن سوم تا هشتم هجری برای شناخت امروز آن ضرورت دارد. این پژوهش که بر اساس روش تحقیق تاریخی با مراجعه به ...