واژه «نظر» در شعر حافظ بسامد بالایی دارد و در هر کاربرد آن، طیفهای معنایی متفاوتی برجسته می‌شود؛ زیرا حافظ با توانمندی ویژه خود، از تمام ظرفیتهای معنایی که این واژه در زبان فارسی و عربی دارد، استفاده می‌کند. او تعبیر شاعرانه «علم نظر» را با استفاده از همین ظرفیتهای معنایی واژه می‌سازد و همه افراد را در کنش نظربازی سهیم می‌داند. اما در میان نظربازان، نظربازی او از لونی دیگر است. نظربازی حافظ، نظ...

بررسی شیوة گزینش واژه در سخن سعدی نشان می‌دهد که واژه‌های کلیدی در جمله یا بیت معمولاً با هم مرتبط هستند و بر هم تأثیر می‌گذارند. معیار سعدی در انتخاب واژه، تناسب در معنای کلّی و عام در جایگاه همگرایی کلمات است؛ حتی انگیزۀ او در استفاده از استعاره، تشبیه و ترکیبات دارای معنای کنایی نیز تاحدّی رعایت همین تناسب و هماهنگی بین واژه‌ها در محور همنشینی است. سعدی هنرمندانه از شگردهای زبانی خاص برای پرهیز...

پژوهش پیش رو به بیان روش معناشناسی مفاهیم و واژه های قرآنی بر اساس مکتب معناشناسی فرهنگی و قومی (بُن) می پردازد. این روش در چهار گام به چگونگی تبیین و تفسیر واژگان و مفاهیم قرآنی به شیوة معناشناسانه می پردازد که شامل 1- ­معناشناسی واژگانی، 2- میدان های معناشناسی (واژه های هم معنا و مترادف، واژه های متضاد، واژه های مرتبط از لحاظ فعالیت و انفعال، و ملازم ها)، 3- مطالعات متنی و 4- مطالعات فرامتنی م...

برپایه معنی شناسی تاریخی سنجشی. سرگذشت د«وام واژه » ها را  نیز _مانند واژه های ناب و نژاده در زبان _ می توان کاوید و بررسید و به دست داد. بدین سان. چگونگی راه بردن واژه از زبانی به زبان یا زبان های دیگر اشکار خواهد شد و دگوگونی های که واژه درگشت وگذار خویش یافته است. پدیدار یکی از وام واژه های ایرانی در زبان های تازی و اروپای که سرگذشتی شگفت داشته، واژه «گنج» است. در این جستار، سرگذشت معنی شناخ...

ویژگی های آوایی و الگوی تکیۀ زیروبمی در گروه واژه بست و کلمۀ واجی نشان می‏دهد که گروه واژه بست با کلمۀ واجی متفاوت است. الگوی تکیۀ زیروبمیh* بر‏روی هجای آخر کلمۀ واجی و در گروه واژه بست، بر‏روی هجای قبل از واژه بست قرار می گیرد؛ بنابراین، از‏نظر نوایی واژه بست مستقل از کلمۀ واجی است؛ همچنین هیچ نشانه ای از نواخت کناری خیزانh- بعد از گروه‏های تکیه ای غیرپایانی یا غیر هسته دیده نمی شود؛ بلکه نواخ...

از واژه صابئین و صابئون سه در قرآن یاد شده است. نگرش قرآن نسبت به آیین صابئین همانند دیگر ادیان توحیدی مبتنی بر گرایش به مبدأ و معاد و رستگاری در آخرت است با این همه دیده می‏شود که مترجمان و مفسران قرآن در تبیین مفهوم این واژه و تعیین مذهب گروندگان به این آیین با شک و ابهام و به گونه‏ای سربسته و نامفهوم سخن گفته و حتی پاره‏ای از فقیهان از یادکرد این گروه در شعار اهل کتاب استنکاف ورزیده‏اند. این...

واژه خدیو، از وام واژه های ایرانی شرقی، در زبان فارسی، با دو معنای «شاه، سرور» و «خداوند، خدای بزرگ و یکتا» آمده است. واژه خدیو همانند واژه های معادل آن در دیگر زبان های ایرانی از واژه یونانی /auto-krator/ aύτokράτωρ به معنای «خود توانا، خود نیرومند» گرته برداری شده است. این واژه یونانی و شکل های گرته برداری شده آن در زبان های ایرانی به حوزه مباحث سیاسی مربوط و به معنای «سرور و شاه» بوده است. ب...

جهرم از شهرهای جنوبی فارس است و در حال حاضر زبان فارسی دری در آنجا رواج دارد. پیش از رواج فارسی دری، زبان فارسی میانة شاخه جنوب غربی در این شهر رایج بوده است؛ به همین سبب، تعداد کثیری از واژه های پهلوی ساسانی هنوز در این شهر به کارمی رود که خاص لهجة مردم آن است و به علت شیوع این واژه ها، از لهجة دیگرشهرهای فارس ممتاز گشته است. در این مقاله سعی بر آن داریم تا با معرفی بخشی از این واژه ها، به ریش...

قرآن کریم حاوی حقیقتی فرابشری است که در مقام نزول از علم الهی و دیگر مراتب هستی به عالم طبیعت، در قالب ادبیات بشری تجلی یافته تا متناسب با سعه وجودی مخاطبان در دسترس عقول آنان قرار گرفته، مایه هدایت گردد . از این رو لاجرم ویژگی های زبانی عرب ی که بدان نازل شده است در آن نمود یافته؛ ویژگی هایی که از دیرباز موضوع کار قرآن پژوهان بوده، و زمینه ساز پیدایش شاخه هایی از دانش مانند نحو، بلاغت، و فقه ا...