ستاره‌شناسی یونانی از طریق کتاب مجسطی بطلمیوس به زبان عربی وارد شد و توانست منشأ آثار گوناگون علمی در عالم اسلام شود. هیئت که نمایندۀ وجه کیهان‌شناسانۀ نجوم در تمدن اسلامی است، آهسته آهسته از دیگر رشته‌های نجوم مجزا شد و تبدیل به یک رشتۀ خاص و مستقل از دانش نجوم گردید. در این مقاله تلاش شده، بیشتر آثار شناخته شده که در زمینۀ علم هیئت در تمدن اسلامی نوشته شده‌اند معرفی گردیده و طبقه‌بندی شوند. و...

اندیشه تاریخ نگاری علی بن حسین مسعودی به خاطر نقادی از سنت تاریخ نگاری پیش از خود و طرح مباحث نوینی در تاریخ نگاری اسلامی از زوایا و ابعاد مختلف قابل طرح و بررسی است. در این مقاله کوشش شده که اهتمام این مورخ بزرگ اسلامی در ایجاد پیوند میان تاریخ نگاری و نجوم و تقویم به عنوان یکی از شاخه های متعدد علوم عقلی مورد بررسی قرار گیرد, لذا ضمن اشاره به ویژگی اندیشه تاریخ نگاری مسعودی, به جایگاه نجوم, ت...

در نجوم دورة‌ اسلامی، بین‌الطلوعین نجومی را «صبح صادق» می‌نامیدند. در احکام اسلامی، رؤیت این پدیده، شاخص شروعِ وقت نماز صبح است. همچنین گزارش‌هایی دربارة رؤیت‌پذیر بودن هاله‌ای کم‌نور به شکلی کشیده پیش از صبح صادق، که «صبح کاذب» نامیده می‌شد، [از دورة اسلامی] بر جای مانده است. اخترشناسی جدید علت صبح کاذب را بازتاب نورخورشید از ذرات غبار بین سیاره‌ای می‌داند و آن را نور منطقة‌البروجی می‌نامد؛ زیر...

بخش اعظم اسپانیا (اندلس) حدود هشتصد سال جزو دارالاسلام بود، و رونق و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی در این سرزمین آن را به یکی از درخشان ترین مراکز و کانون های علمی جهان بدل کرده بود که بر سراسر اروپا پرتو می افکند. اندلس بر خلاف برخی دیگر از مناطق اسلامی همچون مغرب اقصی، گرایشی به انزوا گزیدن از سرزمین های مرکزی جهان اسلامی نداشت؛ حاکمان آن جا پس از استحکام بخشیدن به حکومت خود، در جهت پیوند با سن...

علم مواقیت با سه کارکرداصلیِ تعیین اوقات نمازهای روزانه گاه با جدول و گاه با ابزارهای غیرفنی، تعیین جهت قبله و پیش‌بینی رؤیت هلال ماه از اواخر عصر حکومت موحدون و به‌ویژه در دورۀ بنی نصر مورد توجه غالب منجمان در اندلس بود. توجه ویژه منجمان اندلسی به دانش مواقیت، موجب گسترش این دانش و ایجاد سِمَتی با عنوان مُوَقِّت گردید. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع و مآخذ تاریخی درصدد است بیابد ...

هنر در دورۀ ساسانی در بسیاری از موارد از عمق هنر مشرق زمین مشتق می شود که البته در این زمینه ، تأثیرات هنر در دوره های پیشین غیر قابل اغماض می باشد. در امپراتوری ساسانی دین یکی از عناصر اصلی هویت ملی بود. با شکست ساسانیان ، پوستۀ دین زرتشتی از فرهنگ ایرانی رخت بربست ، اما بسیاری از آیین ها ، مفاهیم ، اساطیر و باورهای آن در قالب مذهب شیعه به حیات خود ادامه داد. هدف این تحقیق بررسی عناصر هویت ساز...

مطالعه و بررسی دیوارنگاره ها به عنوان یکی از مهم ترین نمودهای هنر اسلامی، جدا از زمینه سازی درک بهتر مفاهیم فرهنگی به ویژه در بعد هنری، امکان شناخت بیشتر اصول حاکم بر معماری ایرانی- اسلامی و هنرهای وابسته به آن در ادوار گذشته را نیز فراهم می آورد.از این رو هدف از این بررسی، مطالعۀ گونه ای خاص از دیوارنگاره که در این نوشتار با عنوان دیوارنگارۀ بوم پارچه معرفی شده است، در راستای شناخت ماهیت وطبقه...

منابر چوبی از مهم ترین آثار دوران اسلامی در ایران اند که خلاقیت ها، نوآوری ها و زیبایی های هنر کار با چوب را به نمایش می گذارند. هنرمندان ایرانی با دستیابی به ویژگی ها و خواص متفاوت گونه های مختلف به بهترین نحو ممکن از چوب در خلق آثار گوناگون بهره جستند. تلفیق توانایی آن ها با خلاقیت های بصری نظیر تعادل، تناسب، توازن وتقارن، منجر به خلق برخی شاهکار های هنری شده که یکی از آن ها منبر مشکول است. ق...

این مقاله به بررسی رساله ای مجهول المؤلّف به نام فی توضیح اشکال الأسطرلاب الکری می ­پردازد. مؤلف رساله به تصریح خود، سازنده اسطرلاب بوده و بنابراین، اسطرلاب کروی تشریح شده در متن این رساله احتمالا مبتنی بر نمونه ساخته شده او بوده که بنابراین احتمال، امکان مقایسه آن را با دو نمونه برجای مانده از اسطرلاب ­های کروی دوران اسلامی فراهم می آورد. با این مقایسه و نیز برخی شواهد، این فرضیّه مهمّ توسّط مؤلفا...

بررسی زمین های وقفی مصر در عصر ممالیک موضوعی است که پژوهش حاضر بدان پرداخته است؛ در دوره ممالیک سپهسالاران نظامی به دلیل سلطه مطلق بر نواحی اقطاعی و نیز درآمدهای فراوان آن نوعی استبداد نظامی پدید آوردند و همواره قدرت سلاطین را محدود می کردند. پیامد منفی این اقدام آن بود که امرای قدرتمند به درآمد اراضی و سهم خویش بسنده نکردند بلکه به اراضی موقوفه نیز دست اندازی نمودند و برای افزایش ثروت و قدرت خ...