زمان در فلسفه، کمیّت انتزاع شده از حرکت است، اما یک زمان دیگری هم در قرآن و فرهنگ اسلامی مطرح است و آن نگاه به پدیده ها بدون در نظر گرفتن حرکت مادی آنهاست. هر پدیده یک وجود مُلکی دارد و افزون بر آن، یک وجود ملکوتی دارد. قرآن با طرح ملکوت هر چیز، ما را به وجه دیگری از فرا زمان سوق می دهد: «فَسُبْحانَ الَّذی بیَدهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون» (یس/83). بر این اساس، هنگام مطالعه ی قرآن کریم با دو زمان مو...

در این نوشتار ابتدا به توضیح اجمالی مفاهیم «تجربۀ عرفانی»، «ساخت‌گرایی»، «ذات‌گرایی» و اختلاف در مسئلۀ «هستۀ مشترک» پرداخته شده است؛ آنگاه نگارندگان با پیش‌فرض نظریۀ «فطرت» و اصالت دادن به تجارب انفسی نسبت به آفاقی و با به‌کارگیری روش توصیفی - مقایسه‌ای، به این نتیجه رسیده‌اند که «فطرت‌ مخلوقٌ‌به» در سالکان و بلکه تمامی انسان‌ها، به‌خوبی می‌تواند نقش هستۀ مشترک را در تجارب عرفانی ایفا کند و به‌ع...

قرآن کریم در موارد متعدد، آیات تکوینی را نشانه و راهی برای شناخت خداوند معرفی می‌فرماید. در یک تقسیم‌بندی، آیات تکوینی به آفاقی و انفسی تقسیم می‌شود. برخی متکلمان، آیات تکوینی مذکور در قرآن را دلایل اقناعی تلقی‌کرده‌‌اند؛ اما شمار فراوانی، آن آیات را دلایل عقلی بیان‌شده در کتاب‌های کلامی دانسته‌‌اند. عده‌ای نیز آیات تکوینی را منبّه بر معرفت فطری تلقی نموده‌اند. این نوشتار نسبت این منظر را با دید...

تفسیر انفسی قرآن کریم، شیوه­ای از تفسیر به منظور تعالی بشر، از نشأه­ی کثرات، به عوالم روحانی و رسیدن به وحدت شخصی وجود است. مفسر در این روش می­کوشد، قدم در سیر انفسی گذاشته و در شگفتی­های نفسانی غرق شود؛ بنابراین با یاری گرفتن از آیات الهی و روایت معصومین، درهای غیب را به روی خود می­گشاید. خدا، محور تفسیر انفسی است و فهم کلام الهی، موضوع آن و شناخت و تعالی انسان، هدف آن است. پژوهش حاضر با استفا...

سفر از جمله موضوعاتی است که همواره مورد تأکید صوفیه بوده و از دو جنبه مورد توجه قرار گرفته است: 1- سفر آفاقی 2- سفر انفسی. سفر آفاقی، سیر و سفر در شهرها و سرزمین های مختلف است که صوفیان به آن توجّهی خاص داشته و در اکثر متون متصوّفه، فصلی به آن اختصاص یافته است. آنها در این سفر، قصد رسیدن به اهداف خاصّی را داشته، رعایت آداب و رسوم معینی را برخود واجب می شمردند. سفر انفسی، سفر دل و سیر و سلوک عرفا...

چکیده تفسیر و تأویل همواره از موضوعات مهم و قابل تأمل درباره قرآن در بین متفکران مختلف جهان اسلام بوده است؛ بدین صورت که این مهم ریشه در برخی از آیات قرآن کریم، سخنان پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، اهل بیت علیهم السلام، صحابه و پس از آن در سخنان مفسّران عرفانی قرن دوم به بعد دارد. با ظهور تفسیر منسوب به امام صادق(ع)، اولین اثر مکتوب محوری آن دوره، جریان رشد و تطور مشرب عرفانی در تفسیر، آشکار و س...

انسان به ویژه گروه اندیشمندان همواره در پی یافتن مسیر سعادت و کشف حقیقت خود هستندو راههایی را برای رسیدن به آن از درون و برون نفس می بینند و استواری و قطعیت آنها را با یکدیگر می سنجند.سیرمعرفتی مبتنی بر ادراکات نفسانی به سوی حق متعال سیر انفسی است.غزالی معرفت نفس را کلید معرفت و شناخت خداوند می‌داند و شناخت ملائکه و آخرت و همه معارف را از این طریق میسر می‌داند.او نحوه شناخت در انسان را در مراتب...

در این مقاله مهم ترین عناصر فکری کرکگور در بحث ایمان بررسی و بازسازی شده است. از دیدگاه کرکگور ایمان، حقیقتی انفسی است که با هیچ یک از مقولات تجربی و عقلی قابل قیاس نیست. در ادیان آسمانی به جای تحلیل های موشکافانه علمی بر حقایق انفسی که موجب شکوفایی درون و جان انسان هاست، تأکید می شود. ایمان گرچه به ظاهر امری تناقض نماست، در واقع، محال و تناقض منطقی را موجه نمی داند بلکه خصوصیت متعالی دین را بر...

ی از پرکاربردترین واژ هها در نه جالبلاغه است. نفس در نه جالبلاغه دارای چهار « نفس » ساحت معرف تشناختی، هستی شناختی، عم لشناختی، و زبان شناختی است، که با ی کدیگر روابط دو یا چندسویه دارند. بیشترین فراوانی از نفس در نه جالبلاغه مربوط به ساحت عمل شناختی و ک مترین آن مربوط به ساحت زبا نشناختی است. در میان ساح تها تقدم و آغاز با ساحت معرفت شناختی است. ازمنظر نه جالبلاغ، ه خدا و انسان ارتباط انفسی و ...

سورن کرکگور، یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان و الاهی دانان مسیحی در قرن نوزدهم بود. او در خصوص نسبت میان ایمان و عقلانیّت دیدگاهی را طرح کرده که امروزه مورد توجّه بسیاری از الاهی دانان و فیلسوفان قرار گرفته است. او با داشتن تفسیر خاصّی از ایمان در تلاش بود تا نشان دهد، ایمان، یک شور و حقیقتی انفسی است که با مقولات آفاقی و دلایل عقلی نمی سازد. وی به دنبال آن بود که اثبات کند، ایمان فراسوی عقل و در تن...