خواجه نصیرالدین در مبحثی دربارۀ انعکاس قضایای ممکنه در کتاب اساس الاقتباس می گوید: «پس معلوم شد که این اعتبار مقتضی فساد انعکاس ممکنات است و مؤدی به مذهبی است که نزدیک باشد به مذهب آن جماعت که اطلاق و ضرورت و امکان را به اسوار متعلق گردانند». خواجه در این عبارت اطلاق جهت بر سور را نظر جماعتی از منطق دانان می داند و نه عموم آنها، که خود خواجه قطعاً از این جماعت نیست؛ زیرا وقتی او از موضع طبیعیِ جه...

کتاب اشارات با شرح خواجه نصیر الدین طوسی که هم عهده دار بیان غامضات کلام شیخ است و هم عهده دار سنگرسازی و دفاع در برابر حملات فخر رازی است به انضمام داوری های قطب رازی که خود شرحی بر شرح است کتاب قیم و استواری به نام شرح اشارات را خلق کرده که از دیر زمان از منابع اصلی درس حکمت مشاء بوده و لذا در حوزه و دانشگاه مورد توجه طلاب، دانشجویان و مدرسین علوم عقلی بوده است. اما با توجه به جایگاه مهم این...

خواجه ی طوسی از متکلمین امامیه است که داعیه ی حسن و قبح عقلی را دارد. بنابراین او باید در هر امری به عقل و روش عقلی مراجعه کند و حال آنکه روش نقلی و استفاده از آیات و روایات برایش غیر معمول نیست. خصوصا در بحث ایمان، دلایل نقلی بسیاری را مطرح می کند. فخر رازی نیز متفکر پر آوازه ی اشعری است که او را بر خلاف اشعری بودنش، فردی عقل گرا می یابیم. در این زمینه چند احتمال به ذهن متبادر می شود: الف- ...

دلیل افتراض یکی از پرکاربردترین روش های منطق سنّتی است که منطق دانان مسلمان درباره ی ساختار و چیستی آن هم رای نیستند. از یک سوی، سهروردی و فخر رازی آن را گونه ای از قیاس شکل سوم به شمار آورده اند، و از سوی دیگر، خواجه نصیر، نه تنها آن را قیاس شکل سوم نمی داند، بلکه یک سره آن را از قلمرو قیاس بیرون کرده است. نگارنده در این جستار، پس از گزارش دیدگاه این سه منطق دان، به سنجش رأی خواجه نصیر پرداخته ...

در جهان اسلام قول به تناهی ابعاد پارادایم غالب است؛ و برهان المسامتة - از نوآوری‌های ابن‌‌سینا در کتاب عیون الحکمة - شاید مهم‌‌ترین برهانی است که بر آن اقامه شده است. بر اساس این برهان، چنانچه خطی نامتناهی وجود داشته باشد، اگر خطی به موازات آن فرض شود که از مرکز کره‌ای بگذرد، از حرکت استداری کره، بین این دو خط، در یک آن مسامتة حادث می‌شود، اما حدوث مسامتة در یک آن بین آن دو محال است. د...

یکی از مسائل مهم ادیان ابراهیمی مسأله ایمان است. پولس رسول و فخر رازی، دو متفکر در دو حوزه دینی مسیحیت و اسلام، در این باره به تفصیل سخن گفته‌اند. آن دو ایمان را اساس دین و اخلاق و عامل اصلی سعادت و نجات انسان می‌دانند. اصل لغوی ایمان در عبارات پولس اعتماد و در آثار فخر رازی اعتماد، تصدیق و امان است. پولس ایمان را به صورت اطمینان و یقین به اینکه آنچه امید داریم واقع خواهد شد، هر چند نادیدنی باش...

برخی از منطق دانان بر این باورند که دلالت تابع اراده است و تا اراده ای محقق نشود، دلالتی صورت نمی گیرد. ابن سینا، خواجه نصیر طوسی و دبیران کاتبی از این دسته اند. برخی دیگر از بزرگان منطق نظیر قطب الدین رازی در این امر به مخالفت برخاسته و دلالت را تنها تابع علم به وضع دانسته اند. تتبعات تاریخی نشان می دهد که این مسئله از زمان ابن سینا و به توسط شخص وی مطرح شده است. از این رو تلاش کرده ایم که نظر...

در این پژوهش به بررسی رابطه عقل و دین از دیدگاه دو متکلم- فیلسوف مسلمان با گرایش های اشعری و امامی یعنی فخر رازی و خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته شده است. به منظور یافتن دیدگاه آنان در خصوص جایگاه عقل در اثبات و تبیین آموزه های دینی و راه حل های ارائه شده در موضوعات مورد تعارض عقل و وحی، آرای دو متفکر در موضوعات مختلف از جمله پنج مسأله مهم کلامی یعنی صفات و اسماء الهی، رویت خداوند، حدوث یا قدم جه...

دلیل افتراض یکی از پرکاربردترین روش‌های منطق سنّتی است که منطق‌دانان مسلمان درباره‌ی ساختار و چیستی آن هم‌رای نیستند. از یک سوی، سهروردی و فخر رازی آن را گونه‌ای از قیاس شکل سوم به شمار آورده‌اند، و از سوی دیگر، خواجه نصیر، نه تنها آن را قیاس شکل سوم نمی‌داند، بلکه یک‌سره آن را از قلمرو قیاس بیرون کرده است. نگارنده در این جستار، پس از گزارش دیدگاه این سه منطق‌دان، به سنجش رأی خواجه نصیر پرداخته ...

خواجه نصیرالدین در مبحثی دربارۀ انعکاس قضایای ممکنه در کتاب اساس الاقتباس می‌گوید: «پس معلوم شد که این اعتبار مقتضى فساد انعکاس ممکنات است و مؤدى به مذهبى است که نزدیک باشد به مذهب آن جماعت که اطلاق و ضرورت و امکان را به اسوار متعلق گردانند». خواجه در این عبارت اطلاق جهت بر سور را نظر جماعتی از منطق‌دانان می‌داند و نه عموم آنها، که خود خواجه قطعاً از این جماعت نیست؛ زیرا وقتی او از موضع طبیعیِ جه...