تخلّص در غزل، ذکر نام شعری شاعر، در پایان غزل است که بعد از دوره مغول رواج یافت، گرچه پیش از آن نیز، بعضی از شاعران، تخلّص خود را در غزل ذکر می‌کردند. شاعران دوره بازگشت در سرودن غزل، از سعدی و حافظ پیروی می‌کردند و می‌خواستند در هر مورد، روش استادان خود را کاملاً تقلید کنند؛ از این رو، در ذکر تخلّص غزل نیز، از این دو استاد غزل پیروی می‌کردند. معمولاً تخلّص در آخرین بیت غزل ذکر می‌شود؛ ‌اما گاه غزلس...

زبان عربی در دورۀ جاهلیت به درجات تأمل برانگیزی از قدرت ادبی رسیده بود؛ تا جایی که خداوند در قرآن کریم از آن به عنوان (عربی مبین) یاد می¬کند. چون قرآن به زبان عربی نازل شده است، توجه به ادبیات صدر اسلام (جاهلیت)، بویژه شعر آن دوران در فهم و تفسیر آیات قرآن از ضرورت و اهمیّت فراوانی برخوردار است. بر این اساس مفسران دورۀ اول تفسیری، در تفاسیرشان بسیار از واژگان، اصطلاح¬ها، تعبیر¬ها و نکات ادبی و ب...

چکیده مطالعه و بررسی نقش مراکز علمی ایران در پیشبرد علوم عربی و ادبی در حوزۀ ادبیات تطبیقی مکتب فرانسه می گنجد؛ زیرا مراکز علمی ملتی در ادبیات ملتی دیگر تأثیرگذار بوده است. در دورۀ عباسی (656-132هـ.ق) که علوم عربی و ادبی بیش از هر دورۀ دیگری شکوفا شد، با در نظر گرفتن مقتضیات و بستر سیاسی و دینی مناسب، نقش چهار مرکز علمی  غرب ایران «دینور، قرمیسین، شهرزور و حلوان» در پیشبرد علوم عربی و ادبی و شا...

میرزا محمد حسین غفاری کاشانی، متخلّص به مشرقی، از جمله شاعران عارف دورۀ بازگشت ادبی (قرن سیزدهم) است که در هیچ یک از آثار ادبی، حتی تذکره ها از او یاد نشده است. همین مسئله، نگارندگان را بر آن داشت تا ضمن معرفی اجمالی شاعر، مشخصات و ویژگی های سبک شناختی شعر او را نیز بیان کنند. با کمی تأمل در شعر غفاری می توان پی برد که او نیز چون دیگر شاعران معاصرش، دنباله رو شاعران سبک خراسانی و عراقی است، اما ...

استدلال اصلی نوشتارِ حاضر این است که فضای فعالیت رسانه‎ای (در این پژوهش، مطبوعات مدّ نظر است)، به‎عنوان یکی از اضلاع سه‎گانۀ بسیج اجتماعی، در کنار رشد شهرنشینی و سواد، رفته‎رفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی بهبود یافته است و در میانۀ دهۀ 70، با رشد سریع سواد عمومی و عالی به همراه شهرنشینی و افزایش تقاضا برای آزادی‎های سیاسی، فضای فعالیت مطبوعاتی نیز رشد مطلوبی یافته است. یکی از شاخص‎های مهم توسعۀ س...

در این مقاله به بررسی، نقد و ارزیابی منابع و درس‌نامه‌های مربوط به مکتب‌های ادبی جهان پرداخته شده است. در سرفصلِ دوره‌های کارشناسی و کارشناسیِ ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، درس مستقلی به نام «مکتب‌های ادبی جهان» وجود ندارد، هرچند در سرفصل‌های دورۀ کارشناسی، در درس نقد ادبی عنوان شده‌است که بخشی از مطالبِ این درس به موضوعِ مکتب‌های ادبی اختصاص یابد. نزدیک به سه‌دهه، این درس در دورۀ دکتریِ محضِ رشتۀ ز...

نقد ادبی که شاخه ای از ادبیات بشمار می آید، دانشی است که به شرح ارزیابی و داوری پیرامون آثار ادبی می پردازد. ادب عربی از دیرباز با نوعی «نقد ادبی» آمیخته بوده است. در این میان «تاریخ ادب قدیم عرب» به جهت داشتن پیشینه ای گرانقدر، سرشار از معلومات و دانستنیهای ادبی و انتقادی است. ابن سلّام از راویان و منتقدان قدیم عرب است که با نوشتن کتاب «طبقات الشعراء» تاریخ ادبیات فارسی و نقد ادبی را در ادب عرب...

برخی از متون ادبی در مرز میان دو جریان ادبی قرار دارند و ویژگی های هر دو را منعکس می سازند. برخی از مؤلّفه های ادبی نیز بین هر دو جریان مشترک است و می توان آنها را حتّی در متون خلق شده در دو دورۀ متفاوت مشاهده کرد. رمان اسفار کاتبان جزو آثاری است که بسیاری از تکنیک ها و تمهیدات مشترک بین شیوۀ نگارش مدرنیستی و پسامدرنیستی را دارد؛ تمهیداتی چون تعدّد راوی و روایت ها، بی نظمی زمانی در روایت، مرگ مؤلّف...

در این مطالعه، ادبیات داستانیِ منتشرشده در دورۀ تاریخیِ انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی به شیوۀ تحلیل انتقادی گفتمان نقد می‌‌شود. هدف آن بود تا با اتخاذ رویکردی گفتمانی در نقد ادبی، متون منتشر‌شده از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی بررسی شود و مؤلفه‌‌های فرهنگِ مقاومت در این متون در سه حوزۀ اقتصادی، اجتماعی ‌ـ فرهنگی، و سیاسی شناسایی و برجسته شود. داده‌‌های این مطالعه در قالب «متون»، یعنی شکل نوشتاری کا...

نقد ادبی به معنای امروزی آن عمدتاً برآمده از فکر و فرهنگ مغرب زمین است امّا این به آن معنا نیست که در فرهنگ و تاریخِ ادب فارسی، ما نقد ادبی نداشته­ ایم. دورۀ صفوی به لحاظ نقد ادبی و بررسی و دقّت­ های موشکافانه آثار شعری، یکی از درخشان ترین دوره­ های نقد ادبی تاریخ ادب فارسی است. معناگرایی و تلاش برای یافتن مضمون تازه، مهم­ ترین شاخصه نقد ادبی این عصر و دقّت نظر در مباحث تأثیر و تأثر شاعران از هم دیگ...