اصول عرفان ابن عربی، واضع نظریة خیال، بر حکمت متعالیة ملاصدرا تأثیر فراوانی گذارد، چنانکه می‌توان نظریة تجرد خیال و وساطت و طریقیت عالم خیال را مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری حکمت متعالیه قلمداد کرد. به بیانی دیگر، می‌توان وجه تمایز مبنایی «حکمت متعالیه» با «حکمت مشاء» و «حکمت اشراق» را در تجرد عالم خیال و صور خیالی در حکمت متعالیه و عدم تجرد آن‌ها در حکمت مشاء و اشراق دانست. در مقاله حاضر، نظریه خیال...

بر اساس یکی از دیدگاه‏‌های طرح ‏شده، روش‏‌شناسی ملاصدرا در حکمت متعالیه تفکیکی است. مدعای این نظرگاه این است که ملاصدرا در سیر تحول روشی خود از رویکرد فلسفی ـ عرفانی و تأویلیِ نخستین خویش به رهیافتی وحیانی دست می‌‏یابد. مستند تفکیک‏‌انگاری مطالعه‌ای موردپژوهانه بر رویکرد ملاصدرا در مسئلۀ معاد جسمانی است. اگرچه نگاه تحولی به حکمت متعالیه و سنجش عینی تفکر صدرایی از مزایای این طرح پژوهشی است، ضعف‏‌...

درباره حکمت در فلسفه و اندیشه اسلامی اگرچه مطالبی گفته و نوشته شده است اما همچنان نیازمند تدوین مقالاتی است که بتواند بر اساس رویکردهای جدید مانند فلسفه سیاسی، این دانش‌واژه را تبیین نماید. در این مقاله بیشتر بر آن هستیم که به تبیین حکمت عملی و سیاسی در آثار ملاصدرا و حکمای حکمت متعالیه بپردازیم اما طبیعی است که تبیین آن بدون اشاره به خود مفهوم حکمت ممکن نیست. از این رو برای ارائه نگاهی جامع به...

انگارۀ تاثیر «حکمت عملی و اخلاق» در تکامل نفس، علاوه از اهمیَت فوق العاده‌اش در نیل به «مرتبه فوق تجرد عقلی» در حکمت ملاصدرا، از ترابط میان این دو رهیافت نزد وی خبر می‌دهد. توجَه به اندیشه‌های فلسفی صدرالمتألهین شیرازی هم‌چون «جسمانیة الحدوث بودن نفس، حرکت جوهری، تشکیک مراتب نفس و اتحاد عاقل به معقول»، که نقطه عزیمت پژوهش حاضر و مدخل آن نیز بشمار می‌روند، تاثیر بسزایی در طرح، درک و چگونگی تجرد نف...

حکمتی که امروز با نام حکمت متعالیۀ صدرایی شناخته می شود و بر بلندای تاریخ فلسفۀ اسلامی می درخشد، از آغاز تدوین تاکنون، دارای فراز و نشیب هایی بوده که درخور مطالعۀ تاریخی است. بر هیچ کس پوشیده نیست که رشد و شکوفایی انواع دانش ها مرهون همت بلند مردانی است که با فداکاری خود ، در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نکردند . آخوند کاشی را می توان از مُروّجان و بلکه از احیاگران حکمت متعالیه صدرایی دانست . تسل...

در حکمت متعالیه، مبحث شناختشناسی با پیشگامی علامه طباطبایی و تبعیت مرتضی مطهری به طور خاص مطرح شد. به اعتقاد مطهری، بنبست شناخت تنها در فلسفه اسلامی گشوده شده است. او راه حل را چنین تبیین میکند: ماهیات یا معقولات اولیه منشأ انتزاع مفاهیم فلسفی همچون امکان، ضرورت، علیت و ... هستند و چون معقولات اولیه نیز به دلایل وجود ذهنی با آنچه در عالم خارج است مطابقت دارند، شناخت امکانپذیر میشود. در این مقال...

در مکتب اسلام، به ویژه مذهب تشیع، اعتقاد به ولایت و لزوم استمرار آن در همة زمان ها از تفکرات مبنایی و اصولی محسوب می شود؛ به طوری که دین انسان بدون این اعتقاد پوسته ای بیش نیست و فاقد محتواست. هدف از نگارش این مقاله معقول کردن و تبیین مسئلة ضرورت استمرار ولایت پس از خاتمیت بر اساس آثار ملاصدراست. ائمة اطهار (ع) مصادیق اتم و اکمل ولایت اند که پس از ختم رسالت، هدایت بشر و ادارة کائنات به دوش آنان...

تامل در نحوه مواجهه ملاصدرا با طریق بخشی فیلسوفان و متکلمان و سلوک ذوقی عرفا در حل مسائل الهیاتی روش شناسی حکمت متعالیه را مورد چالش قرار می دهد و بحث و ذوق از نظر ملاصدرا دو رهیافت کسب معرفتند و اخذ هر یک از آنها مشروط به شرایط خاص است هر دو فرایند دارای مراتب و نیز دارای نتایج واحدند و آنها را باید به عنوان گرایش فطری در حقیقت جویی به کار بست دامنه و گستره هر یک و نیز شرایط خاص آن دو متفاوتند...

تحقق معرفت به گونه رئالیسم خام و رئالیسم انتقادی از دغدغه‌های مهم اندیشمندان بوده است. نظریه مطابقت که به عنوان تئوری صدق حکمت متعالیه به حساب می‌آید، تاب آن را دارد که به گونه رئالیسم خام و رئالیسم انتقادی تعبیر و تفسیر شود. مسائل حکمت متعالیه به گونه‌ای سامان یافته‌اند که بر هر دو تفسیر می‌توان شواهدی ارائه نمود. با توجه به ناسازگاری میان دو تفسیر باید یکی را به عنوان نظر نهایی ملاصدرا انتخاب...

میر قوام الدین محمد رازی تهرانی(درگذشتۀ 1093 ق) یکی از حکمای عصر صفوی و از نمایندگان و شارحان مکتب ملارجبعلی تبریزی(درگذشتۀ 1080 ق) در حوزۀ فلسفی اصفهان به شمار می آید. میر قوام الدین رازی تهرانی، همانند استادش، ملارجبعلی تبریزی، از منتقدان جدی آرای ملاصدرا است. او در مواضع متعدد از آثارش، به نقد مبانی و مسائل بنیادین فلسفه ملاصدرا پرداخته است. در این جستار سعی می شود پس از معرفی مختصر رازی و آ...