تصحیح شاهنامۀ جلال خالقی مطلق و همکارانش محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی یکی از تصحیح‌های درخور اعتماد و استنادِ شاهنامه‌پژوهان است. در تصحیح‌های گذشته اشکالاتی دیده می‌شود که خالقی مطلق و همکارانش با در نظر گرفتن آنها کوشیده‌اند تصحیح دقیق‌تری از شاهنامه در اختیار خوانندگان قرار دهند؛ البته تصحیح خالقی مطلق نیز کاستی‌هایی دارد که می‌توان با اشاره به این کاستی‌ها و اصلاح آنها، متن ویرایش‌شدۀ به...

در این جستار نخست از اهمیت توجه به شیوه‌های قافیه‌بندی شاعران سخن می‌رود و نشان داده‌ می‌شود که در کنار پای‌بندی به کهن‌ترین دستنویس‌ها هنجارهای قافیه‌پردازی را نیز در کار تصحیح باید مورد توجه قرار داد. برای اثبات این مطلب نمونه‌هایی از شعر خاقانی و حافظ به دست داده می‌شود و سپس به بخش اصلی کار که به تصحیح برخی بیت‌های آسیب‌دیدۀ ویراستِ خالقی مطلق از شاهنامه اختصاص دارد، پرداخته خواهد ش...

شگفت‌انگیزترین تصحیح شاهنامه در تاریخچۀ متن‌شناسی حماسۀ ملّی ایران، ویرایش شش جلدی (یک جلد پیشگفتار و پنج جلد متن) فریدون جنیدی (تهران، بنیاد نیشابور، 1387) است. در این کار که برخلاف شیوۀ متداول در تصحیح علمی-انتقادیِ متون، به جای توجّه به دست‌نویس‌های شاهنامه و مقابلۀ آن‌ها غالباً از معیارهای فرعی و جانبی برای ویرایش استفاده شده 33779 بیت شاهنامه الحاقی و فقط 16095 بیت، ...

راحة الصّدور یکی از آثار برجستة تاریخی - ادبی زبان فارسی است که از شاهنامه بسیار اقتباس کرده است. نقل پانصد و نود و چهار بیت از شاهنامه در موضوعات حکمی و اخلاقی در این کتاب، از یک طرف نشان دهندة عظمت شاهکار فردوسی و از طرف دیگر نشان دهندة علاقه و دلبستگی راوندی به شاهنامه است. راوندی در سراسر کتاب خود از اندرزهای حکیمانة فردوسی سود برده و با این کار، به اثر خود ارزش و اعتبار بخشیده و به دلیل عل...

چکیده کمک گرفتن از اساطیر و قصه های عامیانه برای حل مشکلات تصحیح متن و رسیدن به صورت صحیح قدیمی تر یک واژه یا مصرع و... شیوه ای راهگشا در تصحیح متون کلاسیک است. این شیوه خصوصاً در تصحیح ابیات شاهنامه بسیار استفاده شده است. یکی از ابیات چالش برانگیز شاهنامه که در نسخه های خطی و چاپ های مختلف به صورت های گوناگون ضبط شده بیتی است که تهمینه در داستان رستم و سهراب، هنگام معرفی خود به رستم می آورد: یک...

چکیده کمک گرفتن از اساطیر و قصه‌های عامیانه برای حل مشکلات تصحیح متن و رسیدن به صورت صحیح قدیمی‌تر‌ یک واژه یا مصرع و... شیوه‌ای راهگشا در تصحیح متون کلاسیک است. این شیوه خصوصاً در تصحیح ابیات شاهنامه بسیار استفاده شده است. یکی از ابیات چالش‌برانگیز شاهنامه که در نسخه‌های خطی و چاپ‌های مختلف به صورت‌های گوناگون ضبط شده بیتی است که تهمینه در داستان رستم و سهراب، هنگام معرفی خود به رستم می‌آورد: ی...

قراین و شواهد موجود در برخی منابع نشان می دهد که احتمالاً در سده های ششم و هفتمِ هجری روایتهای شفاهی و نقّالی از بعضی داستانهای شاهنامه وجود داشته است. بر این اساس و به استناد گستردگیِ روایات نقّالی با موضوع ملّی و پهلوانی در سنّت داستانیِ ایران- که بخشی به صورت مکتوب به دست ما رسیده و بهری دیگر به اقتضای ماهیّتِ شفاهی فراموش شده است- در این مقاله این فرضیّۀ محتمل و درخورِ بررسی مطرح شده که شاید مأخذ شماری...

چکیده «خداوندنامه» اثر فتحعلی خان صبای کاشانی منظومه ای است دینی در قالب مثنوی که در قرن سیزدهم ه.ق به تقلید از شاهنامه فردوسی در بحر متقارب سروده شده است. این مثنوی ظاهراً مفصلترین منظومه حماسه دینی است که موضوع آن ترجمه حال رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین علی (ع) و ماجراهای زندگی و غزوات آنان است و به داستان «لیله الهریر»، از وقایع جنگ صفین، ختم می شود. این منظومه تا کنون به صورت نسخ? خطی باقی...

چکیده: قرن هشتم هجری، سر آغاز رسمی شکل گیری کارگاههای کتابخانه دربار هنر ایران است. ظهور مغولان و یا ایلخانان به پایتختی تبریز، دوران ثبات پیوسته ای را موجب می شود، که وزیر با کیاست خواجه فضل الله رشیدالدین به نگارش کتاب جامع التواریخ به منظور قرار دادن مغولان در متن تاریخ ملل، همت می گمارد. نگارش نسخ مصور جامع التواریخ در کتابت خانه و صورت خانه ربع رشیدی، انجام شد. در این میان متن شاهنامه مور...

وام‌واژه‌های مختلف زبان ترکی در کهن‌ترین متون و نمونه‌های نظم و نثر فارسی راه یافته است. دربارۀ لغات و ترکیب‌های عربی در مفصل‌ترین و مهم‌ترین منظومۀ بازمانده از سدۀ چهارم، شاهنامة فردوسی، پژوهش‌های بسیاری انجام شده است؛ اما هیچ پژوهش مستقلی دربارۀ واژه‌های ترکی این متن وجود ندارد. در این مقاله برای نخستین‌بار لغات و نام‌های ترکی حماسۀ ملی ایران بر اساس جدیدترین و منقّح‌ترین تصحیح آن، ویرایش دوم ...