در سده سوم هجری نظام کلام اسلامی شکل منسجم­تری به خود گرفت و به ویژه متکلمان معتزلی در این زمینه کوشش­های زیادی به عمل آوردند. یکی از ویژگی­های بارز سده سوم این است که مسلمانان با پیروان سایر ادیان گفت‌وگو و مناظره می­کردند. بررسی آثار بجا مانده از این دوره به خوبی نشان می­دهد که متکلمان مسلمان، ادیان دیگر را بیشتر در چهارچوب عقل و عقلانیت درک می­کردند. ابوعیسی وراق که به احتمال خیلی زیاد متکلم...

عبدالعلی شکر[1]  کی‌یرکه‌گارد در مقام دفاع از ایمان مسیحی بر این باور تاکید دارد که ایمان حقیقی در گرو پایان یافتن عقل است و هیچ‌گونه استدلال عقلی را برنمی‌تابد. وی با استناد به تورات، حضرت ابراهیم× را شهسوار ایمان می‌خواند؛ زیرا تنها با خطر کردن، شورمندی و از سر خرد ستیزی، تسلیم فرمان الهی شد و مبادرت به...

مسألة امامت از دیرباز مطمح نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به سان مسألة امامت اختلاف نظر نداشته اند. علمای نام آور اسلامی، اوّلاً به دو فرقۀ بزرگ شیعه و اهل سنّت تقسیم شدند که جمیع فرقه های شیعه در تعیین امام، قائل به نصّ شدند، لیکن همۀ فرقه های اهل سنّت قائل به بیعت و اجماع اهل حلّ و عقد در این باب گشتند. فرقه های شیعه نیز در امر تعیین امام، از بر...

از نگاه محمدحسین طباطبایی، حقیقت عدل همان مساوات و موازنه بین امور است، به طوری که هر چیزی در جایگاهی که استحقاق آن را دارد، یعنی در جایگاه شایسته‌اش، قرار گیرد. ایشان عدل را مساوق و ملازم با حسن می‌دانند و از طرفی در تفسیر المیزان افعال الاهی را مبتنی بر حسن و قبح عقلی قرار داده‌اند. پس از نگاه ایشان اوامر و نواهی الاهی مبتنی بر عدل نیز هست. برای اثبات عدل الاهی در کتب فلسفی و کلامی به براهین ...

در یک نگاه، دلایل وجوب امامت به نقلی و عقلی تقسیم می‌شود و در میان دلایل عقلی نیز برخی اهمیت بیشتری دارد. حکم عقل به لزوم هدایت مردم، تبیین و حفظ دین، و دوام لطف الاهی از آن جمله‌اند. در تحقیق پیش رو می‌کوشیم، بعد از تقریر کلامی این براهین به طور مختصر، مبانی عرفانی این براهین تبیین شود. بر اساس نگرش عرفانی، اصولاً مسئله امامت و ضرورت وجود امام، مسئله‌ای بالذات عرفانی است و حتی تبیین فلسفی آن نی...

مسألة امامت از دیرباز مطمح نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه‌های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به سان مسألة امامت اختلاف نظر نداشته‌اند. علمای نام‌آور اسلامی، اوّلاً به دو فرقۀ بزرگ شیعه و اهل سنّت تقسیم شدند که جمیع فرقه‌های شیعه در تعیین امام، قائل به نصّ شدند، لیکن همۀ فرقه‌های اهل سنّت قائل به بیعت و اجماع اهل حلّ و عقد در این باب گشتند. فرقه‌های شیعه نیز در امر تعیین امام، از بر...

از نگاه محمدحسین طباطبایی، حقیقت عدل همان مساوات و موازنه بین امور است، به طوری که هر چیزی در جایگاهی که استحقاق آن را دارد، یعنی در جایگاه شایسته اش، قرار گیرد. ایشان عدل را مساوق و ملازم با حسن می دانند و از طرفی در تفسیر المیزان افعال الاهی را مبتنی بر حسن و قبح عقلی قرار داده اند. پس از نگاه ایشان اوامر و نواهی الاهی مبتنی بر عدل نیز هست. برای اثبات عدل الاهی در کتب فلسفی و کلامی به براهین ...

مسئلة مُثُل یکی از اساسی‌ترین مسائل هستی‌شناسی است که برای اولین‌بار افلاطون آن را مطرح و از مبانی فلسفة خویش قرار داد، منتهی تا به امروز یکی از پیچیده‌ترین مسائل الاهیات بالمعنی الأخص باقی مانده است. صدرالمتألهین، بر اساس اصالت وجود، تفسیر خاصی از آن ارائه کرده و معتقد است که تنها راه رسیدن به مُثُل، شهود مستقیم آن‌هاست؛ اما درعین‌حال در اقامة برهان برای اثبات مُثُل از هیچ‌کوششی دریغ نکرده است. دیدگ...

استدلال‌های تجربی، با مزایایی چون سادگی و قابل فهم بودن برای عموم، از جمله براهینی هستند که در کنار براهین عقلی و شهودی برای اثبات وجود خدا به کار گرفته شده‌اند. تحقیق حاضر به بررسی این نوع براهین نزد علامه طباطبایی و تفکر سده بیست مغرب زمین پرداخته و ضمن ارزیابی غنای هر یک، وجوه تمایز و اشتراک آنها را دنبال نموده است. برهان نظم، حدوث، و برهان مبتنی بر رویکرد تکاملی از براهین مشترک آنان، البته ...

گراهام اُپی انتقادهای گسترده­ای را بر براهین اثبات وجود خداوند مطرح کرده است. وی عقلانیت حاکم بر براهین سنتی وجود خدا را تصدیق می­کند؛ اما آنها را در اثبات وجود خداوند «موفق» نمی­پندارد. معیار وی در باب موفقیت یک استدلال، آن است که همه انسان­های عاقل را که قبلاً نتیجه­اش را انکار می‌کردند و یا نسبت به آن لاادری بودند، به اصلاح، تعدیل و بازسازی عقایدشان متقاعد سازد. این پژوهش، در پی یافتن پاسخی به...