یکی از مهم ترین حوزه های ادبی ماوراءالنهر که در رشد روند ادبیات تاجیک تأثیر گذاشته، دایرۀ ادبی حصار است. در این مقاله سعی شده است بعضی از جنبه ها و ویژگی های ادبی مذکور بررسی شود. حصار با مؤسسات فرهنگی و اهل ادب خود شهرت داشته است. در میان حاکمان حصار اشخاص علم و ادب دوست نیز بوده اند که در رشد فرهنگ این کشور سهم بسزا داشته اند. ازجمله این حاکمان می توان به هشام سلطان، قل قوش بیگی و... اشاره کر...

جنبش معارف پروری تاجیک، پیش از همه و بیش از همه، در ادبیات بدیعی آن نقش و نفوذ داشته است. جایگاه و مقام نظم کلاسیک را نیز در ادبیات معارف پروری تاجیک نمی توان نادیده گرفت. این مقاله با هدف بررسی افکار معارف پروری در اشعار عجزی به نگارش درآمده است. صدیق خواجه عجزی از مردان برگزیدۀ مکتب و معارف نوی تاجیک در ابتدای عصر بیستم است. او که از جوانی به شعر و ادب علاقه داشت، با تأسیس مکتب اصول نو در روس...

هرچند ادبیات و فرهنگ تاجیکی همواره با تحولات و دگرگونی های بزرگ اجتماعی بوده، هرگز در هیچ مقطع تاریخی قدرت و توانایی اش را ازدست نداده است. سدۀ نوزدهم یکی از دوره های بسیار بااهمیت در تاریخ ادب و فرهنگ تاجیک است. شرایط خاص تاریخی حاکم بر این دوره سبب شده بود که تاجیکستان در شرایط سیاسی و اجتماعی دشواری به سر برد. در نیمۀ اول عصر نوزدهم ادبیات تاجیک در روند ادبی «دوزبانی» (ازبکی و تاجیکی) قرار د...

پس از وفات صدرالدین عینی مسئلۀ نشر کلیات آثار او به‌میان آمد و طی دو سال، بایگانی آثار او به‌دقت مورد بررسی قرار گرفت. در سال‌های ۱۹۵۴-۱۹۵۶م، در میان دست‌خط‌های آرشیو شخصی عینی یک دسته مسوّده از کارهایی که در طی سالیان طولانی برای تألیف لغت‌نامۀ تاجیکی انجام داده بود، پیدا شد. به‌ گفتۀ خود مؤلف، در کتاب مختصر ترجمۀ حال خودم، این لغت‌نامه 15هزار لغت را دربردارد؛ اما چون نسخۀ کامل آن در د...

در ادبیات معاصر تاجیک آثاری که براساس روایت و اساطیر نوشته شده‌اند، بسیار دچار آمده‌اند و نویسندگان زیادی به خلق آثار براساس روایت‌ها و افسانه‌های قدیمی خلق تاجیک پرداخته‌اند؛ لیکن از همه بیشتر م. میرشکر اساطیر و روایات و افسانه‌های خلقی را برای ترغیب سنت‌های عالی اخلاقی، اجتماعی و سیاسی، وطن‌پروری و انسان‌دوستی، و اتحاد و یگانگی استفاده کرده است و داستان قشلاق طلایی گواه روشنی بر این ...

ادبیات ضدستم و مقاومت در تاریخ ادبیات تاجیکان پیوسته وجود داشته است. در آغاز قرن بیستم میلادی که وضع زبان هزارسال فارسی تاجیکی در آسیای مرکزی نهایت حزن‌آور بود، ادبیات مقاومت در آثار صدرالدین عینی ظاهر گشت. بعد از بنیاد جمهوری مختار تاجیکستان، صدرالدین عینی کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک را تدوین کرد که دربرگیرندۀ نمونۀ اشعار هزارسالۀ تاجیکستان است. این کتاب مبارزه‌های مغرضانه‌ای را از جانب م...

هرچند ادبیات و فرهنگ تاجیکی همواره با تحولات و دگرگونی‌های بزرگ اجتماعی بوده، هرگز در هیچ مقطع تاریخی قدرت و توانایی‌اش را ازدست نداده است. سدۀ نوزدهم یکی از دوره‌های بسیار بااهمیت در تاریخ ادب و فرهنگ تاجیک است. شرایط خاص تاریخی حاکم بر این دوره سبب شده بود که تاجیکستان در شرایط سیاسی و اجتماعی دشواری به‌سر برد. در نیمۀ اول عصر نوزدهم ادبیات تاجیک در روند ادبی «دوزبانی» (ازبکی و تاجیکی) قرار د...

ناصرجان معصومی، زادۀ وادی زرنثار حصار و از زمرۀ ادیبان و دانشمندان انگشت‌شمار سدة بیستم است که در پیشرفت ساحه‌های گوناگون علم و فرهنگ تاجیک نقشی برجسته داشته است. خدمت ناصرجان معصومی خصوصاً در رشد و تکامل ادبیات‌شناسی فوق‌العاده بزرگ است. چشم‌انداز ادبیات‌شناسی او بسیار وسیع بوده است و دوره‌ها و مسئله‌های گوناگون ادبیات کلاسیک و معاصر تاجیک را دربرمی‌گیرد. حافظ یکی از شاعرانی است که ناصرجان به ا...

رحیم هاشم، ادبیات شناس، مترجم، روزنامه نگار و محرّر معروف تاجیک، در سال 1908م متولد شد و در سمرقند به کمال رسید. جوانی او مقارن با دورانی است که در این مرکز باستانی فارسی زبانان تحول و دگرگونی های چشمگیری رخ داده بود. رحیم هاشم در رشد و نمو مکتب و معارف، مطبوعات و نشریات، و علم و ادبیات تاجیک خدمات ارزشمندی را به انجام رسانده است. او با هدایت استادش، صدرالدین عینی، در مطبوعات نوتأسیس تاجیک در سم...

در شکل گیری و رشد مطبوعات معاصر تاجیک سهم و نقش روشن فکران هم زبان، هم فرهنگ و هم دین چون ایرانی ها و آذری ها و ترک ها و تاتارها بسیار ارزنده و مهم بوده است. اهل قلم تاجیک در ابتدای قرن بیستم نه تنها از تجربه و ذکاوت این خلق ها استفاده کرده اند، بلکه در کنار نمایندگان آن ها برای تشکیل  مطبوعات و ادبیات اقدام به مبارزه معنوی کرده اند. ثابت مناف زاده ازجملۀ چنین اشخاصی است که در تشکیل مطبوعات و ن...