شمس و مولوی دو شخصیت بزرگ عرفانی ـ ادبی، تأثیر ژرفی بر یکدیگر گذاشته‌اند. آن دو موجب تکامل و رشد روحی و سلوکی یکدیگر شدند و از این راه شهرت و پذیرش بی‌مانندی یافتند. شمس و مولانا با نشر و شرح آثار و افکار همدیگر به پیشرفت و تکامل و شکوه و شهرت ادبیات و عرفان ایرانی ـ اسلامی نیز افزودند. بسیاری از پژوهشگران به تشابهات و نکات اشتراک ایشان پرداخته‌اند؛ اما در شیوة زندگی و نوع و روش سلوک آنها تفاوت...

یکی از صفاتی که برخی مقامات‏نویسان به احمد جام نسبت داده‌اند «امّی ‏بودن» وی است. آنان، با انتساب چنین صفتی به شیخ جام، همة گفته‏های او را برگرفته از الهام ربّانی و کشف و شهود عارفانه می‌دانند. اگر، بنا به نوشتة این مقامات‏نویسان، همة آثار و نوشته‏های احمد جام متأثر از «الهامات غیبی» باشد، این همه شباهت میان آثار او با نوشته‏های مشایخ متقدم چه می‏شود؟ و چگونه می‏توان این مشابهت‏ها را توجیه کرد؟ آ...

چکیده: مقامات حریری و مقامات حمیدی، در شمار کتابهای بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند. این دو کتاب از نظر گون? ادبی از نوع مقامه به شمار می آیند و در کنار شباهتهایی که به هم دارند، تفاوتهای چشمگیری نیز دارند و این امر ناشی از ذوق نویسندگان کشور باستانی ما ایران و تفاوت بارز آن با ذوق نویسندگان عرب است. زیرا از لحاظ جنبه های معنوی، ایرانی آثاری را دوست دارد که در دل و جان اثر کند. ایرانی ...

این نوشتار، در صدد بیان هستی، چیستی و چگونگی تجلّی جایگاه امام علی ع در هنر خوشنویسی، از منظر تاریخی و عرفانی است. از این رو ابتدا جایگاه تاریخی امام علی ع را با بررسی دوره پیدایش خوشنویسی اسلامی و اقلام رسم‌الخط عربی آغاز کرده و در ادامه به شواهدی از تجلی ارادت خوشنویسان به مقام ولایت علوی، در محتوای نوشتاری اعم از «حلیه نویسی»، «نقش مایه‌های کتیبه‌ها»، «جاندار نگاری‌ها» پرداخته و در آخر نشان م...

شرح‏‏حال‏‏نویسی عرفانی، به طور کل، و «مقامات‏‏نویسی»، نگارش شرح حال یکی از اولیا و مشایخ صوفیه، به طور خاص، نقش ویژه‏‏ای در گذشتۀ فرهنگی و اجتماعی ایرانیان داشته و در ذهن و زبانِ بهترین شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، پس از قرن پنجم، تأثیر عمده‏‏ای به جای گذاشته است، بنابراین، یکی از ژانرهای مهم تاریخ ادبیات عرفانی به ‌شمار می‌ر‏ود؛ گرچه، با همۀ ارزش و اهمیتش، چنان‌که باید شکافته و شناخته نشده اس...

اهل حقیقت بر این باورند که زهد و ورع یا پارسایی دو مقام از مقامات سلوک است. زهد در لغت به معنی بی‌رغبت شدن است (لغت‌نامه دهخدا: ذیل لغت). اهل حقیقت با تکیه بر آیۀ 86 از سورة 11 قرآن کریم که می‌فرماید: " بَقِیَّة اللهِ خَیْرٌ لَکُمْ"، زهد را با همان بار معنایی بی‌رغبتی در سه چیز می‌دانند: دنیا، خلق، خود. ورع یا پارسایی نیز در لغت به معنی پرهیزگار شدن و پرهیزگاری و در اصطلاح عرفانی، اجتناب و خودداری کردن اس...

صدق و مشتقات آن (صادق و صدیق و ...) از جمله واژه هایی است که در قرآن مجید بطور مکرر بکار رفته است و از دیدگاه این کتاب آسمانی در تکامل معنوی انسان نقش مهمی بر عهده دارد. تا جایی که خداوند از پیامبران بزرگ خود مانند ابراهیم، ادریس و یوسف با عنوان صدیق نام برده و همچنین صدق را شرط تقوا می داند و می فرماید: «وَالَّذی جَاء بالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ». ( 33 / زمر) اهمیت صدق در قرآن و روایات اسلامی...

از آنجا که غایت و نهایت و مقصد همه صوفیان و عارفان از آن همه ورع و زهد و تحمل سختیها، رسیدن به حقیقت مطلقه و ارتباط با مبدا هستی بوده، و تحقق این امر جز از طریق شهود و درون بینی و اشراق امکانپذیر نبوده است . در طول قرون گذشته عرفان و تصوف به عنوان شاخه ای از معرفت بشری صحنه تعاطی افکار و تعارضهایی بوده است که منجر به پیدایش تعاریف و اصطلاحات گوناگون در این قلمرو گردیده است ، زمینه های فکری، مذه...

یکی از موضوعاتی که عرفا بدان بسیار اهمیت داده اند، مقام رضا می باشد. رضا که در لغت به معنی خشنود شدن است، در نزد اهل سلوک لذت بردن در هنگام بلا و شادمانی دل است به جریان قضا و خروج از رضای نفس و آمدن در رضای حق است. آیات و احادیث فراوانی در باب رضا وجود دارد که اهمیت این موضوع عرفانی را بیان میکند. امام خمینی (ره) مرتبه اعلای رضا را از اعلا مراتب کمال انسانی و بزرگترین مقامات اهل جذبه و محبت ...

مقامه­نویسی در نثر فارسی، نخستین­بار با مقامات قاضی حمیدالدّین بلخی در قرن ششم و به تقلید از اسلوب نگارش مقامه­نویسی عربی، پدید آمد. این کتاب که در همان عصر مؤلّف با اقبال و توجّه فراوان روبه­رو شد، از سوی مترسّلان و نثرنویسان بسیاری مستقیم و غیرمستقیم نیز مورد تقلید قرار گرفت. چنین به نظر می­رسد که سعدی، نیز با تألیف «گلستان» که نثر آن از نظر نوع انشا و اسلوب نگارش به مقامه شباهت دارد، در نگارش اث...