تاریخ بیهقی نه تنها از مشهورترین متون ادب فارسی است بلکه به نوبه خود یکی از منابع مهم تاریخ اجتماعی- فرهنگی ایران در دوره غزنوی به شمار می رود. در این کتاب مطالب بسیاری درباره هنرمندان و آثارمعماری وهنری این دوران از جمله باغ­های حکومتی و خصوصی به چشم می خورد. در مقاله حاضر تلاش بر آن است تا از منظر اجتماعی- فرهنگی، کاربری های باغ های حکومتی و خصوصی عصر غزنوی مورد بررسی قرار گیرد. سوال اصلی مقا...

متون فارسی از مهمترین منابع تاریخ معماری ایران است. در م یان این متون، تاریخ بیهقی در زمرۀ چند متن نخست ادب فارسی است. از کتاب مفصل ابوالفضل بیهقی دبیر، که در ا صل تاریخ آل سبکتگین نام داشته، امروزه فقط شش مجلد، از نیمۀ جلد پنجم تا نیمۀ جلد دهم، به دست ما رسیده است. این پاره با ماجرای مرگ محمود، جلوس محمد و سپس مسعود آغاز میشود و با ذکر سفر آخر مسعود به هندوستان در گریز از ترکمانان سلجوقی پایان...

تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دهه های 420 و 430 قمری، همزمان بود با ضعف آل بویه، رشد فعالیت های اسماعیلیه، ورود صحراگردان ترکمن و غز در شرق ایران و رویارویی آنان با غزنویان. خلیفۀ عباسی، القائم، در طی قدرت یافتن طغرل سلجوقی بر آن شد تا قدرت او و به تبع آن گروه های سلجوقی را به رسمیت بشناسد. بنابر نظریه امارت استیلاء که ماوردی طرح کرده است، اگر فردی با زور بر قلمرویی مسلط می شد، در صورت دارا ب...

  ابوالمعالی نصرالله منشی و حکیم سنایی از نام‌آوران بزرگ ادب فارسی هستند که حدوداً معاصر یکدیگر زیست کرده­اند (با اندک تقدّم تاریخی که از حیث زندگی محتملاً برای سنایی قائلیم) و دو اثر سترگ «حدیقه الحقیقه» و «کلیله و دمنه» را به زبان و فرهنگ غنی فارسی ارزانی کرده­اند؛ دو اثری که چون دو ستاره رخشنده در فلک بهرامشاهی درخشیدن گرفته­اند. هرچند که ظاهراً ابوالمعالی به کار ترجمه «کلیله و دمنه» ابن مقفّع پ...

گسترش فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان با تسلط آل بویه بر بغداد مرکز خلافت عباسی رونق گرفت و سقوط آل بویه نیز مانع ادامه این روند نشد. هم زمان با حاکمیت سلجوقیان و تکاپوهای خوارزمشاهیان این فرآیند شتاب گرفت. به نظر می‌رسد روند رو به رشد کشمکش‌های سیاسی - نظامی پس از سقوط غزنویان میان سلجوقیان و سپس خوارزمشاهیان با خلافت عباسی، زمینه‌های بسیار مناسبی را برای رشد فعالیت‌های همه جانبه شیع...

یکی از مفاهیم بارز اساطیری که در ایران پس از اسلام نیز در میان عموم مردم و آثار مکتوب به حیات خویش ادامه داد، فرّه­باوری است. بررسی جلوه­های این اندیشه که در روندِ دگردیسی خود از دوران باستان به بعد، تغییراتی گوناگون در کیفیّت و کارکرد یافته­ است، یکی از زمینه­های جذاب و سودمند پژوهشی است که ارزش­های تاریخی، جامعه­شناختی، روانشناختی و حتی بلاغی بسیار دارد. بر اساس همین اهمیت، این مقاله بر آن است م...

کلیله و دمنه را می توان علاوه بر یک اثر داستانی و تعلیمی، یکی از سیاست نامه های بسیار مهم در ادب فارسی به¬شمار آورد؛ این کتاب توسط منشی، با این هدف ترجمه و تألیف شده که دیدگاه¬های مهم سیاسی دوره¬ی غزنویان را که قانون حکومتی بوده، در قالب داستان تبیین نماید. این پژوهش در پاسخ به این سؤال نوشته شده است که مهم¬ترین راهبردهای سیاسی منشی در برابر عملکردهای نامنتظر مخالفان چیست؟ و در این راستا نتایج ...

دربار سلجوقیان که تجربه‌های دیوانی ازجمله تشکیلات شاعر درباری را از غزنویان به ارث برده بود، در اوج قدرت این سلسله به محل مناسبی برای رشد و نیز استفاده از این روند برای تبلیغ مقاصد سیاسی حاکمیت تبدیل شد. پس از فروپاشی سلطنت سنجر در خراسان، حاکمیت مقتدراﻧﮥ خاندان ایلدگز در عراق عجم باعث مهاجرت شاعران این خطه، ازجمله فاریابی (ف۵۹۸ق/1201م)، به غرب ایران شد. این شاعر با پیوستن به دربار قزل‌ارسلان (...

چکیده در طول تاریخ اسلام، برگزاری مراسم حج تأمین امنیت حجاج در رفت و برگشت از دغدغه ها و برنامه های مهم حکومت های اسلامی بوده و در این راستا مقام امیرالحاج که زعامت این مناسک را عهده  دار بود، مهمترین مسئولیت را بر عهده داشت. پژوهش حاضر بر اساس این مسأله شکل گرفته است که منصب امیرالحاجی در دوره سلجوقی از چه جایگاهی برخوردار بود و چه وظایفی را در برگزاری حج بر عهده داشته است؟  سلجوقیان به مانند ...

سلجوقیان که جزء قبایل ترک غُز(اُغز) بودند ، با غلبه بر غزنویان و حکومت های محلی در نیم? اول قرن پنجم هجری قمری، دولت خود را در ایران پایه گذاری کردند که با مرگ سلطان سنجر(552 ه.ق) حکومت آنان تضعیف شده ودر سال 590ه.ق با قتل طغرل بن ارسلان خاتمه یافت. در اوایل حکومت سلجوقی با تشکیل ارتش ثابت آن حکومت، غلامان نظامی و طبق? جدیدی از امیران وارد ساختارنظامی سلجوقیان شدند، و سپس در راستای تحولاتی که در ...