بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در شکل گیری آرا و عقاید، مخصوصاً در حوزه دین، است که افراط و تفریط های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی معانی عقل، دیدگاه ابن تیمیه، از رهبران و بنیان گذاران جریان سلفی گری، و شیخ یوسف بحرانی، از علمای اخباری گری شیعه، را بررسی می کنیم و نقاط اشتراک و اختلاف آنها را، به رغم ظاهرگرایی هر دو، می کاویم. هرچند هر دو تا...

فلوطین به سه اقنوم احد، عقل و نفس قائل است که اقنوم دوم قابل تطبیق با صادر اول است. احد عقل را بی آن که بداند، به وجود می آورد. عقل به مثابه ی تصویر احد، ابتدا واحد و نامتعین است، اما سپس میلی گناه آلود او را از احد جدا می کند. عقل پس از جدایی، گویی پشیمان می شود و دوباره به سوی احد بازمی گردد. این بازگشت باعث متعین شدن عقل و کامل شدن فعلیت او و پیدایی ایده ها می شود. با این که تبیین فلوطین تفا...

این مقاله دو هدف را دنبال می کند: یکی شرح چگونگی افول مرتبه عقل و تغییر نقش آن و دیگری تبیین ضرورت بازتعریف عقل و نقش آن در شکل‌گیری تحولات نظام آموزشی. بدین منظور رابطه تحولات علم با تغییرات پدید آمده در جایگاه و قلمرو عقل شرح داده می‌شود. لحاظ کردن عقل به‌مثابه یک حقیقت نفس‌الامری و برداشت متافیزیکی از آن همچون هوشمندی جاری در تمام جهان، نقش تعیین‌کننده‌ای به عقل در ارزیابی، تعیین ملاکات ترجی...

آیا حوزه ای فراتر از عقل که منطق ناپذیر و احکامش ضد عقل باشد، وجود دارد؟ این پرسش همواره عرفان را به رویارویی در برابر فلسفه فراخوانده است. ازاین رو دو حوزه «عقل» و «طور ماورای عقل» و نسبت بین این دو همیشه موردتوجه عرفا، عرفان شناسان و دین پژوهان در غرب مسیحی و شرق اسلامی بوده است. ملاصدرا و کی یرکگور می پذیرند که عقل منبع معرفتی کامل برای درک حقایق نیست. کی یرکگور در مواجه با پارادوکس موجود در...

در تاریخ تفکر، فلسفه و ادیان، «عقل» موضوع بحث های زیادی بوده است. در قرآن کریم واژه «عقل» بسیار به­کار رفته و از آن سخن گفته شده است. بنابراین یکی از سوال مهم آن است که «عقل» در جهان­بینی قرآنی، چه معنایی دارد؟ حوزه معنایی عقل، در قرآن، شامل چه مؤلفه هایی است و چه رابطه ای بین عقل و سایر مؤلفه ها وجود دارد؟ عقل در قرآن همراه با مفاهیم نزدیک به آن، حوزه معنایی خاصّی تشکیل داده که بخشی از جهان بین...

مقاله حاضر به بررسی تلقی گادامر از سنت و نسبت میان عقل و سنت می پردازد. ابتدا ضمن اشاره به معنای لغوی واژه سنت، سه تعریف انسان شناسانه، کلامی و سنت گرایانه از سنت ارائه و با یکدیگر مقایسه و در نهایت معنای اصطلاحی مورد نظر گادامر بیان می شود. گادامر که یک فیلسوف احیاگر سنت است دیدگاه خود در خصوص رابطه عقل و سنت را با تحلیل چگونگی نگاه روشنگری و رومانتیسم به عقل و سنت آغاز می کند. درحالی که فیلسو...

انسان به عنوان اشرف مخلوقات دارای نفس ناطقه است و نفس ناطقه انسان دارای دو قوّه عالمه و عامله است. قوّه عالمه عقل نظری نامیده می‌شود که ناظر به رابطه نفس و عقل فعّال است و قوّه عامله عقل عملی نامیده می‌شود که ناظر به رابطه نفس و بدن است. اما در بین فیلسوفان اسلامی‌تعبیر و تفسیر واحدی راجع به عقل نظری و عملی وجود ندارد. در این نوشتار ابتدا می‌کوشیم که واژه عقل را از منظر معنا‌شناسی بررسی کنیم و با ا...

یکی از بیتهای مثنوی معنوی که چند و چونی بسیار برانگیخته است؛ و گزارشهایی ناساز از آن کرده اند، بیتی است در دفتر سوم از این دریای توفندۀ راز که پیر نهانکار و بلخ در آن به شیوۀ اندیشمندان مشایی از عقل سخن رانده است: عقل اوّل راند بر عقل دوم، ماهی از سرگنده گردد نی ز دُم پیچش و دشواری این بیت در پارۀ دوم آن و در واژه «گنده» است؛ پاره ای از گزارندگان مثنوی آن را گُنده خوانده اند، به معنی بویناک؛ و پار...

صدرالمتألهین در پی اثبات مسألة اتحاد عقل، عاقل و معقول و با توجه به مبانی خاص معرفت شناسانه خود از قبیل مساوقت علم و وجود، تجرد صورت علمی محسوس، متخیل و معقول، حرکت جوهری و استکمالی نفس در حین ادراک مدرکات محسوس، متخیل و معقول و ...، معتقد است نفس در هنگام ادراک صور کلی و معقول و به عبارت دیگر در مرتبة تعقل، با عقل فعال متحد می شود. صدرالمتألهین به اثبات این مدعای خویش و توضیح و تبیین اصطلاحات ...

تحلیل مفهوم عقل و ارتباط آن با نظام معرفتی کانت از اهمیت بالایی برخوردار است. به عبارت دیگر، کانت شناخت را به شناختن قوای آن منوط می کند و در این میان توجه به معانی عقل و ارتباط آن با قوای دیگر ذهن ضرورت دارد. از نظر کانت، در عین وجود تمایز بین سه قوه (حس، فاهمه و عقل)، توافقی نیز میان آنها وجود دارد و این یک توافق استعلایی است. بنابراین، در این مقاله، توافق استعلایی به گونه ای ترسیم می گردد که...