ابوالفیض ثوبان بن ابراهیم معروف به ذوالنّون مصری از شخصیّت‌های ممتاز تاریخ تصوّف به شمار می‌آید. اگر از بزرگان صوفیه ده تن را به مثابة برجسته‌ترین‌ها برگزینند، یقیناً ذوالنّون یکی از آن‌هاست؛ بنابراین، شناخت احوال و تازه‌های سخن او که نمایندة شاخص و تأثیرگذار تصوّف غرب جهان اسلام است، در شناخت تصوّف اسلامی لازم و ضروری است؛ به‌ویژه اینکه اغلب منابع، او را نخستین کسی می‌دانند که از «ملامت» و نقش آن در ...

تاکنون دربارة ادبیات تصوف مطالب بسیار گفته و تحقیقاتی گوناگونی انجام شده و دربارة حکمت‌های موجود در آن نیز پژوهش‌هایی انجام گرفته است. در این مقاله، ویژگی‌های گونه‌ای خاص از حکمت بررسی شده است. این حکمت‌ها، که از آنها به "حکمت تجربی" یاد می‌شود، بیش از آنکه بر پایة اصول دینی یا مسلکی باشند، برگرفته از تجارب زیستی بشر در طی نسل‌ها هستند. تتبع در تحقیقات انجام شده بر آثار صوفیه، فقدان بحث و بررسی...

دیدگاه صوفیه نسبت به ‌ابلیس، یکی  از بحث‌انگیزترین و در عین حال جذاب‌ترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته‌ است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه  الاهی، بی‌هیچ شک و شبهه‌ای سخن رانده‌اند و از دیگر سو برخی از نام‌داران عالم تصوّف در دفاع از ابلیس و یا حداقل اعتذار او از عدم سجود بر آدم(ع) ، با تأویلات خود نهایت سعیشان را بکار گرفته‌اند و حتّ...

بحث ولایت، با سرنوشت بشر و شوون روحی و اجتماعی وی پیوند خورده و نقش بارزی در شکوفایی شخصیت انسان و رسیدن او به قرب و لقاء پروردگار دارد. این تحقیق به دنبال کشف مفهوم ولایت در تفاسیر متصوفه می باشد، و در سه فصل سامان یافته است: در فصل اول به بررسی چیستیِ ولایت از دیدگاه مفسران متصوفه پرداخته شده که حاصل برداشت آنان از این مفهوم، تعمیم ولایت و عمومیت بخشیدن به آن، است. به دیگر سخن؛ به اعتقاد صوفیه...

چکیده اساس شریعت، احکام تعیین شده از سوی شارع اسلام است، که فقها عمل به آن را عامل سعادت دنیوی و اخروی می دانند. اما در برداشتی دیگر با عنوان طریقت و تصوف، غیر از عمل به شریعت، اعمالی ریاضت گونه در جهت رسیدن به باطن امور الزامی است، که این امر مخالفت متشرعین را برانگیخت. از این رو طریقت سعی در نزدیکی با شریعت را داشت ولی موفقیتش چشم گیر نبود. اما وفور علما و مدارس اسلامی، کثرت تألیف و تصنیف، ...

شرح‏‏حال‏‏نویسی عرفانی، به طور کل، و «مقامات‏‏نویسی»، نگارش شرح حال یکی از اولیا و مشایخ صوفیه، به طور خاص، نقش ویژه‏‏ای در گذشتۀ فرهنگی و اجتماعی ایرانیان داشته و در ذهن و زبانِ بهترین شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، پس از قرن پنجم، تأثیر عمده‏‏ای به جای گذاشته است، بنابراین، یکی از ژانرهای مهم تاریخ ادبیات عرفانی به ‌شمار می‌ر‏ود؛ گرچه، با همۀ ارزش و اهمیتش، چنان‌که باید شکافته و شناخته نشده اس...

هم‌زمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه­رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه­ ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه­ برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه­ دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر قمی است که با نگارش رسائل متعددی در مخالفت با تصوف، حکمت و فلسفه از پرکارترین ردّیه­نویسان این برهه­ زمانی محسوب می­شود. این مقال...

تأویل و تفسیر اصول و آداب شریعت از رسوم نهانگرایان و صوفیان به شمار می‌آید. این رسم و سنت در برخی از موارد زمینه تکفیر و تبعید و زجر و قتل این جماعت را به‌دست قشری‌نگران معنی‌سوز و متشرعان ظاهرپرست فراهم آورده است تا‌ جایی که بنابر بعضی از اقوال کشته شدن منصور حلاج بیشتر به دلیل تغییر و تبدیل یکی از این اصول و ارکان عبادی یعنی حج بیت الله است. اهل تصوف در باب این سفر عبادی نظرات گوناگون، ساختار...

تصوف یکی از مهم‌ترین نحله‌های فکری تأثیرگذار در طول تاریخ ادبی ایران محسوب می‌شود. با این که متصوفه یک جریان اعتقادی– اجتماعی به حساب می‌آید، به علل مختلف در طول تاریخ حیات خود دچار تناقضات فکری و اعتقادی شده و متحول گردیده‌اند. در این جستار، با ارائهٔ نمونه‌های احوال مختلف صوفیان، علل و مبانی اختلافات فکری و آرای آنان بازیابی شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده: دوره حکومت سلغریان (اتابکان فارس)درفارس تقریباً 140 سال به طول انجامید. این دوره با حمله مغول به ایران هم زمان بود. حمله ای که هم ویرانی شهر ها را در پی داشت و هم آسیب جدی به هویت و فرهنگ ایرانی واردکرد.در این بین معدودی از سلسله های محلی با تدبیر حکام خود توانستند از حمله مغولان جان سالم به در برند ونقش مهمی در حفظ هویت ایرانی،اسلامی ایفاکنند.یکی از این سلسله ها اتابکان فارس می باشدکه ...