در این مقاله به رابطة مقوله های شناخت و بینش با عین و ذهن در مثنوی پرداخته شده است. انگیزة انتخاب این موضوع تشکیک مولانا در تطابق عین و ذهن است و این خود یکی از اشتراکات او با فیلسوفان است؛ به همین دلیل، در بخشی از مقاله دیدگاه برخی از فیلسوفان دربارۀ توانایی انسان در شناخت حقیقت به اختصار بررسی شده است. از دید مولانا امکان شناخت حقیقت به وسیلۀ چشم حس، غیر ممکن است. او عوامل گوناگونی را بر بینش...

در قلمرو بحث «زبان و شناخت» ملاصدرا در خصوص چگونگی کسب علم و حصول شناخت، قائل به یک فرآیند و جریان است، که نفس انسانی در این فرآیند فاعلِ فعال و خلاق است. زبان یا کلام، اظهار و اعلانِ باطن متکلم است. قیام کلام به متکلم قیام صدوری است و نه قیام حلولی. فرآیند معرفتی زبان، در یک قوس نزولی، توسط نفس ناطقه انجام می شود. در جهت گسترش نظریه زبانی ملاصدرا، از تحلیل تقریر او نسبت به فرآیند زبان غیر دینی ا...

تحلیل رابطه ایمان و معرفت از مهم­ترین مسائل انسان­شناسی دینی است. سید بن طاووس از سویی بر نفی روش­های کلامی و استدلالی تصریح می­کند و از سوی دیگر در مواردی پرشمار، بر عقل فطری تأکید کرده و از استدلال­های عقلی بهره جسته است. دیدگاه او بر جریان­های عقل­ستیز بعدی اثر جدی داشت. ازاین­رو جمع­بندی دیدگاه وی در نسبت­سنجی استدلال عقلی و ایمان در حیات انسان دینی اهمیت می­یابد. با کنار هم ­گذاردن...

حسن و قبح عقلی و شرعی در سه حوزه عدل، نبوت و معاد نتایج متفاوتی دارند. نظریه حسن و قبح شرعی منجر به عدم توانایی اثبات عقلی صفات خداوند میشود، همچنین این نظریه قادر نیست بر لزوم بعثت و عصمت انبیا، معاد و تکلیف، دلیل عقلی ارائه نماید. در صورت شرعی بودن حسن و قبح تنها منبعی که براساس آن میتوان به صفات خدا دست یافت و او را منزه از انجام افعال قبیح و ظلم دانست اخبار شرع است، اما در شرایطی که عقلاً نم...

در این مقاله با تکیه بر سنت روایی اسلام به بررسی امکان، چگونگی و ویژگی‏های رشد عقلی انسان در روزگار ظهور می‏پردازیم. این مبحث از آن رو اهمیت دارد که گاهی مشاهده می‏کنیم با توجه به اوصاف نیکوی جامعه مهدوی و زیبایی‏ها و دلربایی‏های آن، مسئلة رشد و کمال عقلی در حاشیه قرار می‏گیرد یا با نادیده انگاشتن این مسئله، امور جملگی به دست اعجاز سپرده می‏شود. در این نوشتار می‏کوشیم با روش تحلیلی توصیفی جایگا...

برخی محققان فهم آیاتی از قرآن را نیازمند تولیدات عقل نظری دانسته‌اند، ولی ویژگی‌های این کتاب آسمانی نشان می‌دهد که گرچه مخاطب قرآن انسان عاقل است، برای أفاده مراد هرگز نیازمند برهان‌های عقل بشری نیست و ادعای نیاز خلاف مبانی است. مخاطب قرآن «الناس» است که شامل آشنایان با برهان‌های عقل نظری و غیر آن می‌شود؛ قرآنی که خود را «نور مبین»، «تبیان»، «هدایت» و حجت برای عقیده و عمل توصیف کرده است. همچنین...

در این نوشتار، پس از اشاراتی کوتاه و گذرا به تعریف و مبانی تفسیر اجتهادی قرآن و بیان تفاوت‌های آن با سایر شیوه‌های تفسیری، سه مؤلفه  مهم در تفسیر عقلی ـ اجتهادی، بیان، شرح و نمونه‌یابی شده است، که عبارتند از: 1. توسعه  مفهومی و الغای خصوصیت؛ 2. تطبیق مصداقی ؛ 3. تحلیل گری  و مفهوم شکافی.مراد از توسعه مفهومی، گسترش مفهوم آیه و سرایت آن از «مورد» به غیر آن است.مفهوم شکافی نیز به معنای شکافتن مفهو...

«حُسن و قبح» از مسائل مهمّ کلامی است که با ظهور اسلام به دو صورت عقلی و شرعی مطرح شد و طرفداران هریک، اعم از عدلیه(امامیه و معتزله) و اشاعره، ادلّه‏‏‏ای بر اثبات مدّعی خود ارائه نمودند. عدلیه از موافقان حُسن و قبح عقلی و ذاتی‎اند(حکم عقل به حُسن و قبح بدون بیان شارع) اما اشاعره بنابر نظریه «الحَسنُ ما حسَّنَه الشّارع وَ القَبیحُ ما قَبَّحَه الشَّارع» به‎طور مطلق منکر حُسن و قبح عقلی و ذاتی و معتقد به حسن و قبح شرعی...

چکیده: هدف پژوهش :انجام این پژوهش در راستای بیان ویژگی های انسان در حکمت متعالیه بوده و در صدد آن است که ضمن ارائه آراء صدرالمتالهین در این خصوص چهره روشنی از حقیقت آدمی را نیز تبیین نماید . روش تحقیق : این پژوهش که از نوع توصیفی و مطالعات آن کتابخانه ای بوده به بیان ماهیت انسان از دیدگاه های مختلف و مذهب حکما پرداخته همچنین بعد عقلی انسان را نیز تبیین می نماید در ادامه نقش اختیار در انسانیت ...

ابن‌خلدون در مقدمه‌ی خود گونه‌ای از اندیشه‌ی تاریخی را مطرح کرده است که با تاریخ‌نگاری رایج عصر خود و حتی پس از آن، تفاوت‌های آشکاری دارد.در این شیوه به جای تأکید بر وقایع و فقط نقل اخبار، بر یافتن سرشت وقایع تاریخی، علت وقوع آن و تأثیرات آن بر حوادث دیگر تأکید می‌شود.این رویکرد به تاریخ که می‌توان تاریخ علمی، سنجیده و اندیشیده‌ و به بیان دیگر منطق تاریخ خواند، روشی دارد که مقدمه‌ی ابن خلدون در...