در این مقاله، برخی از تقابل های مشهور بین ریاضیدانان و فیلسوفان را به لحاظ تاریخی مرور می کنیم. پرسش این است که آیا ریاضیدانان باید نظریات فیلسوفان را در نقد آثار خود یا برخی شاخه های ریاضیات، جدی بگیرند؟ البته این شامل انتقادهای گاه به گاه برخی از اعضای جامعۀ ریاضی با انگیزه های بنیادی و فلسفی به همکاران خود نیز می شود. به علاوه، پرسشی مشابه در مورد پیوند ریاضیات و علوم تجربی مطرح است: آیا اگر...

یکی از ابزارهای دیوان استیفا برای ثبت و ضبط دخل‌وخرج کشور دفاتر مالی بوده که برای تدوین آن‌ها از شیوۀ خاصی پیروی ­شده‌ است. از جملۀ این دفترها دفتر توجیهات بوده که به ثبت هزینه­های جاری مملکت اختصاص داشته‌ است. هدف این مقاله واکاوی ساختار و اجزای دفاتر توجیهات، چگونگی ثبت و ضبط آن و قوانین حاکم بر آن در عصر صفوی است. در این دفاتر، اطلاعات مربوط به هزینه­ها به‌صورت مجزا در دو بخش «توجیهات» و «مق...

 یکی از مکتب‌های کهن پزشکی در جهان مکتب آیوروِده یا همان سنت پزشکی هندی است که با قدمتی نزدیک به پنج‌هزار سال از قدیمی‌ترین مکتب‌های پزشکی به ‌شمار می‌رود. این شیوۀ پزشکی که در سرزمین هندوستان شکل گرفت و به بلوغ رسید بر دیگر مکاتب پزشکی دنیا تأثیر گذاشته و طب ایرانی نیز از آن متأثر شده است. در متون به‌جامانده از یکی از زبان‌های ایرانی میانۀ شرقی، یعنی خُتنی، در منطقۀ شین‌جیانگ در ترکستان چین، تأث...

یکی از مکان‌های مهم در مجموعۀ تاریخی تخت‎جمشید، کاخ تچر است. از دیدنی‌های این کاخ، تعدادی کتیبه است که به پادشاهان، ‌امیران و حاکمان معروف، از پیش از اسلام تا دورۀ قاجاریه تعلّق‎دارد. از جملۀ این کتیبه‌ها، دو کتیبۀ عضدالدولۀ دیلمی است. عضدالدوله در یکی از کتیبه‎های خود به بیان واقعۀ حملۀ ابن‎ماکان به اصفهان و لشکرکشی به اصفهان برای دفع او می‌پردازد و کتیبۀ دوم از خوانده‎شدن کتیبۀ ساسانی توسط دو ...

میقات موسی (ع) با خدا از جملۀ حکایات یاد شده در قرآن کریم در بارۀ قوم بنی‌اسرائیل است؛ حکایتی که از یک سو در عهد عتیق نیز با قدری تفاوت بازتاب یافته، و از دیگر سو، در ادبیات تفسیری جهان اسلام به‌تفصیل مورد توجه واقع شده است. مقایسۀ تحلیلیِ میقات موسی (ع) در قرآن، عهد عتیق، و تفاسیر اسلامی، موضوع این مطالعه است. مباحثی چون شیوۀ طرح بحث قرآن و عهد عتیق در بارۀ دو میقات موسی و تفاوت رویکردهای بازتا...

ادبیات تعلیمی، گستره وسیعی از ادبیات را در بر می‌گیرد. بسیاری از شاعران ادوار مختلف شعر فارسی که اشعار تعلیمی سروده‌اند؛ با علـــوم مختلف رایج در زمان خود آشنا بوده‌اند و بدین گونه بر غنای ادبیات تعلیمی افزوده‌اند. از جملۀ این علوم، علم کلام است. شاعران اشعار خود را با توجه به مباحث مطرح در حـوزۀ کلامی که بدان معتقد بوده‌اند؛ سروده‌اند. در واقع می‌توان شعر را نموداری از اعتقادات شاعر دانست که ب...

بینش سیستمی عمیقاً بر مفهوم کل‌گرایی تکیه دارد و بر این باور است که بررسی و تعمق در کل یک وجود نه تنها تصویری جامع از آن موجود و رفتارش به دست می‌دهد، بلکه تنها راه شناخت واقعی آن پدیده است. در تلقی منشور در هیئت یک سیستم، با شناخت ماهیت و خواص هر یک از مواد آن نمی‌توان به شناخت کل منشور نائل آمد. نگرش سیستمی، با مفهوم ارتباط بین اجزای منشور قرین است. پیوند میان مواد منشور، دارای ماهیت سیستم‌آفر...

با پیدایش نظریه‌های ادبی و غیرادبی از جمله نظریه‌های روان‌شناختی، ارتباط چندسویه بین علوم مختلف پدید آمده‌است؛ از جمله ارتباط بینارشته‌ای ادبیات و روان‌شناسی. این اتفاق باعث شد تا ادبیات محملی برای نگرش و تحلیلی روزآمد، کارآمد و خوانشی متفاوت تلقی شود. ادبیات به مدد نظریه‌های روان‌شناسی، خود را ملموس‌تر، عینی‌تر، عمل‌گراتر عرضه نموده‌است و بر جذابیت خود در متون ادبی، به‌ویژه در متون عرفانی افزو...

قاعدۀ مهمی در فلسفۀ اسلامی وجود دارد: هر امری که در زمان حادث شود نیازمند به ماده است. رویکرد ابن سینا و ملاصدرا در سازگارساختن نظریه‌شان - در حوزۀ نفس - با این قاعده، کاملاً متفاوت است. از آن‌جا که ابن‌سینا نفس را حادث مجرد می‏داند و نسبت امر مجرد با همۀ امور زمانی یکسان است، او به ناچار حصول مزاج خاص در بدن را موجب ترجیح حدوث نفسی بر نفس دیگر دانسته که مشکلات بزرگی برای وی به بار آورده است. از...

تأویل قرآن از موضوعات پرگفت‌وگو در فرهنگ اسلامی است. یکی از مباحث چالش برانگیز در این حوزه نیز چگونگی تعامل و تفسیر روایات فراوانی است که آیاتی از قرآن را بر اهل بیت (ع) تطبیق نموده است. برخی دانشوران قرآن پژوه شیعی تلاش نموده‌اند تا راهکارهایی در جهت تحلیل این روایات پیشنهاد دهند و روشن سازند که معنای باطنی یاد شده در این روایات چه پیوندی با ظاهر آیه دارند و چگونه از آن ظاهر به این باطن می‌توا...