حکیم سنایی غزنوی (ف532) یکی از اندیشمندان دوران ساز و ازجمله تأثیرگذارترین سرایندگان شعر تعلیمی عرفانی است که همواره شاعران و عارفان این دیار به ذهن و زبان او اقتدا کرده اند. در این نوشته کوشیده ایم تا با تتبع نسبتاً جامع در دیوان و حدیقه، آرای سنایی را درباب تشبیه و تنزیه، قدم و حدوث، توقیفی بودن یا نبودن اسما و صفات خداوند و غرضمندی حضرت حق در آفرینش هستی تبیین کنیم و با مواضع فِرق مشهور کلامی ...

در اندیشه فلوطین جهان از سه اقنوم احد، عقل و نفس تشکیل شده است. مهم ترین این سه، اقنوم احد است و اصلی ترین مسئله فلسفه فلوطین، شناخت احد و صفات و ویژگی های اوست. دیدگاه فلوطین دراین باره دووجهی و میان سلب و ایجاب است. گاه هرگونه صفت و نامی را از احد سلب می کند تا آنجا که انتساب هر صفتی به او را غیرممکن می سازد و گاه اوصاف و ویژگی های متعددی را به او نسبت می دهد. این دیدگاه متناقض سبب شده که وی ...

قاضی سعید قمی ‌از معدود متفکران شیعی است که به شدّت با اتّصاف ذات خداوند به اسماء و صفات مخالفت ورزیده و بدین‌ترتیب به سمت تنزیه محض خداوند کشیده شده است. وی با تأکید بر تباین خداوند و مخلوقات و نفی هر گونه سنخیّتی میان آنها و با برداشتی عرفی و لغوی از معنای اسم و صفت به تبیین مدّعای خود پرداخته است. ‌این عارف متألّه، دیدگاه خود را مقتضای تبعیت از پیامبران الاهی (ع) و احادیث و روایات ائمه اطهار(ع) ق...

توحید به ویژه مرتب? عالیِ آن (توحیدِ وجودی) همواره از مباحثِ اصلی و دشوار در میان عارفان مسلمان بوده است. اهمیّتِ سنایی در این مبحث، از آنجاست که وی در زمره‌ی عارفانی است که در شعر فارسی با توسّل به آیات و احادیث، توانست این اندیشه‌ی اتهام‌برانگیز صوفیّه را از شائبه‌ی کفر و الحاد، پاک و مبرّا سازد. آموزه‌ی سنایی، این پرسش را پیش می‌آورد که کدام مدلِ اندیش? دینی و توحیدی با انگاره‌ی وحدتِ وجود مناسب و ساز...

بیش ترین مشکلات و ابهام های معناشناختی در بحث سخن گفتن از خدا مربوط به تحلیل معناییاوصاف انسانی، به هنگام اسناد این اوصاف به خداوند است. این اوصاف و محمولات هنگامی که درزبان عادی و زمین ههای متعارف به کار می روند، دارای معانی روشن و قابل فهمی هستند؛ ولی همیناوصاف و محمولات به هنگام انتساب به موجودی متعالی و غیرجسمانی و نامتناهی مشکل آفرینمی شوند. برای رفع این مشکلات دیدگاه ها و نظریات متفاوتی ا...

صفات خبری خداوند متعال، از جملۀ مباحث کلامی و تفسیری است که در قرآن و روایات آمده است.‌ صفات خبری آن دسته از صفات خداوند هستند که‌ عقل‌ بر آنها دلالت‌ روشنی‌ ندارد و تنها به آن‌ سبب که‌ در متن‌ دینی‌ (اعم‌ از قرآن‌ و حدیث‌) به‌خداوند نسبت‌ داده‌ شده‌اند، می‌توان‌ آنها را به‌ خداوند نسبت‌ داد. شناخت صحیح و دقیق صفات خبری و دستیابی انسان به این معرفت، به درک بهتری از باری‌تعالی منجر می‌شود. تفسیر...

«سلفیه» اصطلاحی نوظهور در تاریخ اندیشة اسلامی است که گروهی از اهل حدیث و پیروان احمدبن حنبل، ابن‌تیمیه و محمدبن عبدالوهاب برای خویش برگزیده‌اند. آنان در روش شناخت، نقل‌گرا و در فهم نقل، ظاهرگرا هستند. عقل را شایستة فهم مسائل الهی ندانسته‌اند و رسالت آن را تنها فهم درست سخنان سلف می‌دانند. بر مبنای هستی‌شناسی سلفیه، خدا موجودی آسمانی و نشسته بر عرش در آسمان هفتم است. صفات خبری زاید بر ذات همچون ...