نمودار کلّی ساختار روایت در قصه های مثنوی تابع پیرنگی ساده و بی پیچش است؛ دریافت فراز و فرود و کشش و ایستایی قصه در مثنوی مستلزم توجه به این نکته است که ابیات روایی و روایت گریز از هم تشخیص داده شود. گذشته از این، فهم روایت توبرتویی (داستان در داستان) در مثنوی، به رهیافت عمیق تری از تشخیص حد و مرز روایت و روایت گریزی منتهی می شود. در این مقاله ضمن توضیح و ترسیم پیرنگ روایت در مثنوی، دو ویژگی تصنّ...

از آفت‌های بزرگ در شرح و تحلیل متون ادب فارسی، به‌­ویژه مثنوی،جلال‌لدین بلخی، استناد بسیار به امثال و اشعار عربی و بی­‌توجهی به فرهنگ و ادب باستانی ایرانیان است. کافی است نگاهی به فهرست اشعار و امثال عربی مربوط به شرحهای مثنوی بیندازیم تا حضور سنگین آنها را دریابیم. در این میان چیزی که مورد غفلت قرار گرفته، اندیشه و فرهنگ ایران باستان است که بدبختانه جایگاه مناسبی در شرح متون ...

ترکیب، همیشه در دستور زبان با چالش‌هایی همراه بوده است. اختلاف نظر در تقسیم بندی ساختمان واژگان و جمله‌ها نیاز به توضیح نیست. هدف از این مقاله، شناخت جمله‌های مرکب و آشنا شدن با ساخت و اقسام جمله‌های مزبور است که از این رهگذر یکی از عناصر انسجام مثنوی به نام روابط معنایی منطقی هویدا می‌شود. کتاب‌های دستورزبان هنگام مطالعۀ ساختمان جمله، در توضیح و تبیین جملۀ مرکب نظرهای متفاوتی ارائه کرده اند. ت...

چکیده پیرامتن‌ها آستانه‌های ورود به جهان متن‌اند و از این­رو در زمرۀ شاخص‌های کلیدی فهم و دریافت متن به شمار می‌روند. به عقیدة ما، عناصر پیرامتنی کتاب مثنوی معنوی دربرگیرنده، تداوم‌بخش و تکمیل‌کنندة متن کانونی‌ مثنوی محسوب می­شوند. این عناصر به خوبی از عهدة ایفای مسلّم‌ترین نقش پیرامتن یعنی تحقّق و تکمیل معنای متن اصلی برآمده‌اند. عناصر پیرامتنی مثنوی معنوی، آشکارا در جهت سامان دادن به ساختار و...

مثنوی بهرام و بهروز از وقار شیرازی، منظومه‌ای تعلیمی و عرفانی در 1440 بیت است که در سدۀ سیزدهم هجری سروده شده و محتوایی تعلیمی و عرفانی دارد. از این مثنوی تاکنون یک نسخۀ خطی به کتابت میرزا ابراهیم، مشهور به آقا و متخلّص به صفا به دست آمده است. شاعر هدف خود را از سرودن این منظومه، بیان مسائل حکیمانه به زبان شعر بیان کرده و برای تحقق این هدف، از شیوۀ عطار و مولانا و نظامی تأثیر پذیرفته است. گسترۀ ...

مولانا از آن دسته از شاعران فارسی زبان است که در اشعار خود از قرآن مجید و احادیث اسلامی بهره گرفته اند و بنابراین، اشعارشان پرمایه تر و جاودانه تر از اشعار دیگران است. در اهمیت مثنوی معنوی _سروده مولانا _ همین قدر کافی است که گفته شود در ادب فارسی هرگاه به طور اطلاق از مثنوی سخن به میان می آ ید، منظور شش دفتر اشعار اوست که در قالب مثنوی سروده شده است. مقاله حاضر، نگاهی است به اندیشه این شاعرگرا...

خواب و رؤیا از دیرباز مورد توجه انسان بوده و در برخی از دانشها بسیار مورد توجه قرار گرفته است.علوم ادیان، اساطیر، روانشناسی، عرفان و تصوف و ادبیات از جمله دانشهایی هستند که به خواب و رؤیا کم و بیش علاقه نشان داده اند. پژوهش حاضر به بررسی خواب و رؤیا در مثنوی مولوی می پردازد و هدف آن پاسخ به این پرسشها است که:مولوی در مثنوی چگونه با رؤیا برخورد کرده و آنها را چگونه در این اثر شگرف خود به کار گ...

صلح حدیبیه یکی از راهبردی‌ترین تصمیمات پیامبر اعظم(ص) در مقطعی حساس و نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. این واقعه سرنوشت‌ساز در طول تاریخ،کانون توجه مورخین و سیره‌نویسان بوده و از دیدگاه‌های مختلف، مورد تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش تبیینی، با رویکردی کیفی ‌ـ کمّی و برپایه قاعده «تلازم عقل و شرع» با استفاده از مدل علمی «سوات»، به تحلیل علمی استراتژی پیامبر اعظم(ص) در صلح حدیبیه پرداخته شده است....

این نوشتار، تحلیل دو قصّه از مثنوی مولوی، با به کارگیری روش ریخت شناسی پراپ است. این روش آزمونی برای نظریه­ی ریخت شناسی در ادب عرفانی به شمار می رود. بسیاری از اجزا و کنش­های بررسی شده در حکایت های مثنوی با رده بندی خاص پراپ از قصّه ها، همسانی دارد. همچنین با بررسی قصّه­ی پادشاه و کنیزک و تطبیق آن با قصّه­ی اعرابی درویش، همگونی­های این دو، با وجود ظاهر متفاوت آن ها، نمایان می شود.

چکیده مأخذیابی و ریشه­شناسی حکایات مثنوی، به طور رسمی، سابقه­ای به قدمت تألیف کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی دارد و بدون شک، این پژوهش کم­نظیر، بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه را مرتفع کرده­است. با این همه، مطالعات انجام­یافته در این باره، حکایت از آن دارد که در ریشه­یابیِ قصّه­های مثنوی، نمی­توان به مأخذی واحد ارجاع داد. مثنوی مولوی، حاصل ارتباط و تعاملِ فکری مولانا با خیل کثیری از منابع و مت...