شکل گیری مکتب علمی اصفهان نقطه عطف در تاریخ اندیشه کلامی شیعه عصر صفوی است و در کنار پیدایش حکمت متعالیه ، کلام اسلامی جایگاه ممتازی یافت و زمینه رشد و گسترش مباحث کلامی شیعه را در غالب سه رویکرد فراهم آورد. «کلام فلسفی» در مکتب اصفهان، بر رویکردهای دیگر کلامی ، تقدم زمانی داشت و اوج آن در آثار و آراء فیاض لاهیجی تبلور یافت و این شاگرد برجسته صدرا، به نوعی تحت تأثیر اندیشه مشاء ، آثار کلامی خود...

یکی از وقایع نگاری‌های اواخر سلطنت فتحعلی شاه قاجار- که تا کنون معرفی، بررسی و تصحیح انتقادی نشده و در زاویه ناشناختگی و گمنامی مانده است- کتابی خطی تحت عنوان «تاریخ فتحعلی شاه قاجار»، از نویسنده‌ای به نام محمد حسین بدایع نگار اورجانی است. مولف، این کتاب را به دستور فتحعلی شاه در سال 1248ق. به رشته تحریر کشیده است و تنها یک نسخه از آن موجود است و آن نیز، در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می‌شود. او...

در قرن ششم هجری با چهار حوزه‌ی ادبی ماوراءالنهر خراسان، عراق و آذربایجان روبه‌روییم که در مقایسه با حوزه واحد خراسان از گستره و موقعیت متفاوتی برخوردارند. با وجود این، گستردگی جغرافیا، دوری شاعران از یکدیگر و حتی تفاوت لهجه، دلیلی برای بی‌خبری آنان از شعر یکدیگر نبوده است؛ بلکه استقبال آنان از اشعار یکدیگر، نشان از پیوند و ارتباط عمیق میان آنان دارد. از نمونه این پیوندها می‌توان به مجموعه اشعار...

محمّدمسیح صاحب کاشانی از علما و فضلای اواخر قرن 11 و اوایل قرن 12 ه‍.ق است که علاوه بر تألیفات منثور، دیوان وزینی را از خود به یادگار گذاشته که شامل 7000 بیت از غزلیات و رباعیات است. صاحب کاشانی از شعرای هم عصر با حزین لاهیجی و مخلص کاشانی بوده، که اشعارش به سبک هندی سروده شده است. از دیوان صاحب تنها یک نسخه در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی موجود است که در 581 صفحه و با خطّ نستعلیق شکسته توسّط کات...

چکیده: ملاصدرا حکیم بزرگ حکمت متعالیه توجهی خاص به تعالی معنوی دارد و در قالب طرح اسفار اربعه عرفانی از آن گفت‌وگو کرده است؛ طرحی مهم که توجهی درخور را شاهد نبوده و همسان اسفار اربعه عقلی مورد عنایت قرار نگرفته است. این مقاله بر آن است تا سیر تطور این طرح سلوکی را مورد نظر قرار داده و ریشه­ها و اندیشه­هایی را نشان دهد که در کنار یکدیگر به تلقی امروزین از این طرح انجامیده است. نوشته حاضر بر این...

چکیده: «مَقامِ ذات» یا «هُویّتِ مطلقه» مهمترین بخشِ عرفانِ نظریِ اسلامی است. چراکه تمامِ مراتب، تعیّنات و حَضَراتِ بعدی از آن ناشی شده و هر شرح و بیانی راجع به هُوّیتِ مطلقه تمامیِ ‌لوازمِ برآمده از آن را مستقیماً و به‌نحوگسترده‌ای تحتِ تأثیر قرارمی‌دهد. هُویّتِ مطلقه، که معلوم و  مشهودِ احدی نیست و موردِ توجّه‌ِ اکیدِ ابن‌عربی قراردارد، توسّطِ صدرالدین‌ قُونَوی، برترین‌ شاگردِ او، تحتِ عناوینی مانند «حیثیّتِ ‌اطلاقیِ ‌ذاتی»، «وح...

چکیده قرآن مجید از آغاز نزولش به وسیله ی پیامبر و اوصیای معصوم او تبیین و تفسیر شده است و یاران او، پس از قرائت ده آیه و حفظ آن، به آموختن تفسیر آن، نزد پیامبر می پرداختند و پس از فراغت از تفسیر ده آیه، آموزش آیات دیگر را آغاز می کردند. پیامبر گرامی نخستین معلم و مفسر قرآن است. و پس از وی شاگرد برجسته اش امیرالمومنین علیه السلام دارای آن مسئولیت است. و به اعتراف تاریخ نگاران علم تفسیر، امیر مو...

موضوع نحوه ساماندهی مجموعه مسلمانان از جمله مسائل با اهمیت جوامع و متفکرین مسلمان بوده است به طوری که آراء و نظرات مختلفی در ارتباط با این موضوع از سوی اندیشمندان مطرح گردیده است. نگارنده در راستای پاسخ به این مسئله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مفهوم ام-القری، به عنوان سامان گر دول و جوامع مسلمان، از منظر اندیشمندان اهل سنت و شیعه پرداخته است. سوال اصلی رساله عبارت است از: نظرات متفکران مسلما...

نظریه ولایت مطلقه فقیه از ابتکارات امام خمینی در زمینه فقه حکومتی در مکتب فقهی امامیه اثناعشریه است. نظریه خلافت راشدة عبدالرزاق احمد سنهوری،  که براساس آموزه­های فقه عمومی اهل سنّت ارائه گردیده، از نظریات مهم فقه حکومتی است. مطالعه تطبیقی این دو نظریه امکان تعامل مطلوب بین مذاهب اسلامی را فراهم می­آورد و به توسعه فقه عمومی اسلامی می‌انجامد. امام خمینی در نظریه ولایت مطلقه فقیه معتقدند که ول...

موضوع این مقاله طبقه‏بندی نظرات مندرج در تفاسیر عرفانی درباره ماهیت حروف مقطعه و انواع معنایابی از این حروف است. در این مقاله آرای ده مفسر عارف و صوفی [سهل تستری، سلمی، قشیری، میبدی، روزبهان بقلی، عبدالرزاق کاشانی، ملاصدرا، اسماعیل حقی، صفی‌علی‌شاه، و گنابادی] از قرون مختلف، درباره حروف مقطعه قرآن بررسی و یافته‌ها در دو سطح طبقه‌بندی شده است. در سطح نخست انواع یافته‌های آنان درباره ماهیت حروف م...