در چند سالل گذشته، در برخی از نوشته هایم (‌ 9 و 10) به این نکته اشاره کردم که طبقه بندی سبک های شعر و نظم فارسی برحسب مناطق جغرافیایی و طرح سبک هایی نظیر ترکستانی، خراسانی، عراقی و نیز هندی تا چه اندازه نارساست و از این طریق نمی توان به توجیهی برای چگونگی تحول و پیدایش سیک های ادبی دست یافت. شاید در این میان، یکی از عمده ترین مشکلات سبک شناسان، دستیابی به دلیل یا دلایل توجیهی برای پیدایش سبکی ب...

دستورالعلاج، اثر طبی سلطان علی خراسانی جنابدی ، از پزشکان دربار ازبکان است که پس از چهل سال طبابت و سفر در رکاب کوچکونجی خان، به درخواست سلطان محمود ازبک، تألیف شده است. از این کتاب که متنی شبه ادبی محسوب می‌شود  بیش از سی نسخه، در کتاب‌خانه‌های ایران و جهان موجود است. سلطانعلی در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان به دستور وی تکمله‌ای شانزده بابی بر کتاب افزود، که  این تکمله در حکم مقدمه دستورالعلاج ...

موقعیت راهبردی گرجستان، آن را از زمان‌ها­ی دور در منظومة منافع قدرت­های بزرگ ایران، عثمانی و روس­ها قرار داده بود و هر یک به فراخور منافع خویش، سیاست­هایی نظامی و دیپلماتیک در آنجا به‌کار می‌گرفتند. این موضوع، گاه تنش­ها و منازعاتی طولانی بین آنان را به‌دنبال داشت. چنان‌که تحقق اندیشه­های اقتصادی و سیاسی تزارهای روسیه و صفویان در منطقة قفقاز در تقابل با عثمانی و مبارزه با پیشروی و نفوذ آنان، فق...

شاعری و خوشنویسی از جملۀ ارجمندترین و ممتازترین فنون و هنرهای رایج در میان ایرانیان هستند. هنرمندان خوشنویس با به‌کارگیری مفاهیم ارزشمند نظم فارسی در قالب نوشتاری زیبا، آثار هنری منحصر به فردی را خلق نموده‌اند که به دلیل برخورداری از هماهنگی میان محتوا، حروف‌نگاری و تزیین در شمار فاخرترین نمونه‌های هنر ایرانی قرار دارند. توفیق گسترده‌ی هنرمندان ایرانی در خلق این آثار، نه تنها در ایران دورۀ صفوی...

سلسله‌ی صفویان با روی کار آمدن شاه عبّاس اوج اقتدار خود را تجربه کرد. تقویت و تحکیم هنر در این دوره به علّت تداوم جوانبِ فرهنگی و عمر طولانی حکومت صفویه و هم‌چنین حمایت فوق­العاده از هنرمندان توسّط دربار، صورت پذیرفت. شهر مشهد در دوران حکمرانی قرچغای‌خان و نوادگانش با پیشرفت‌های قابل تأمّلی در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و هنری همراه بود و منوچهرخان و فرزندش قرچغای‌خان دوم از حامیان برجسته‌ی هنرهای مکتوب...

با ورود نیروهای گرجی به تشکیلات صفویان که عمدتاً از اسرای گرجستان و از عناصر غیرمسلمان و نومسلمان بودند، رقابت در دربار صفویان از حالت سنتی خارج شد. دو گروه پایه‌گذار سلسله صفویان؛ یعنی ترکان و تاجیکان از ابتدای تشکیل این سلسله دچار تضادها و رقابت هایی بودند. رقابت ترکان و تاجیکان از جمله مشهورترین رقابت‌های درباری تاریخ ایران محسوب می‌شود. ماهیت رقابت‌ها از زمان شاه عباس اول به بعد شکل تازه‌ای ...

عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، و مذهبی دوران صفوی بر حضور زنان در جامعه تأثیرگذار بود. در ساختارهای جدید، نقش زنان بر‌اساس جایگاه اجتماعی آن‌ها شکل می‌گرفت. همچنین، با برپایی آرامش، کودکان در جوار مادرانشان، از امنیت و آموزش و پرورش بهتری برخوردار شدند. این عوامل نگارگران را به ترسیم بیشتر تصویر زنان و کودکان در نگاره‌هایشان ترغیب کرد. هدف مقالۀ حاضر شناخت جایگاه اجتماعی زن و کودک در دورة شاه طه...

روس‌ها از اواخر حکومت صفوی در فکر الحاق منطقة قفقاز به قلمرو سرزمینی خود بودند و بر اساس معاهدة گلستان، به بخشی از خواستة خود رسیدند. تلاش آنها برای رساندن مرزهای خود به رود ارس و کوشش جناحی از دربار ایران ـ که حول عباس‌میرزا جمع شده بودند ـ برای بازپس‌گیری مناطق ازدست‌رفته و به ثمر نرسیدن مذاکرات، زمینه‌ساز آغاز دورة دوم جنگ‌های ایران و روسیه شد. جناح عباس‌میرزا برای منفعل کردن گروه مخالف نبرد...

در زمان سلطنت شاه‌عباس دوم که علاقه بسیاری به هنر اروپایی داشت، برای تجدید حیات نقاشی ایران که به علت تکرار شیوه رضا عباسی در رکود کامل به سر می‌برد، تنی چند از جوانان ایرانی از جمله جوانی به نام محمد زمان برای فراگیری نقاشی و تعلیم مستقیم شیوه‌های غربی به اروپا فرستاده شد. محمد زمان در آنجا به مسیحیت گروید و نام «پائولو» را برای خود انتخاب نمود و ازآن‌پس «پائولو زمان» خوانده شد. وی پس از بازگش...

اعمال شکنجه، مجازات و تنبیهات وسیله آزار، اذیت و در نهایت عمل تلافی جویانه در برابر به اصطلاح جرم انجام شده به شمار می رود که منوط به دوره ای خاص از نظر تاریخی نیست چرا که همواره در طول حیات بشری چنین اعمالی به عنوان حربه حاکمان به منظور جلوگیری از تکرار اقداماتی که پایه های حکومتشان را تضعیف می کرده بوده است اما نه همه آنها بلکه بخشی که هیچگونه تعریف و توجیه منطقی از لحاظ عرفی ـ شرعی نداشته با...