الاهیدانان مسلمان توصیف جامعی از وجود کثرت در ادلّه­ اثبات خدا و راه‌های خداشناسی عقلی در سنّت اندیشه اسلامی به دست داده‌اند. آنان از تبیین این کثرت و شناخت و بازگفت علّت آن نیز غافل نبوده‌اند و تبیین‌هایی پیش نهاده‌اند که می‌توان آنها را در چهار دسته گنجاند: 1. تکثّر راه‌ها معلول تکثّر استعدادهای رهروان است؛ 2. تکثّر راه‌ها معلول تکثّر سامانه‌های معرفتی رهروان است؛ 3. تکثّر راه‌ها معلول تکثّر مفاهیم من...

اگر بر مبنای این فرض که فروع یک نظریه باید با اصل آن سازگار باشند به سراغ نسبت میان معرفت‌شناسی عام و معرفت‌شناسی دینی پلانتینگا برویم، درمی‌یابیم بسیاری از دعاوی مناقشه‌برانگیز پلانتینگا در قلمروی معرفت‌شناسی دینی (که به نظریه‌ی پایه‌بودن باور به خدا مشهور است) با معرفت‌شناسی عام او که در قالب نظریه‌ی تضمین یا ضمانت تبلور یافته است، ناسازگاری‌هایی دارد؛ به‌نحوی که به‌دشواری می‌توان پذی...

یکی از روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش‌تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده‌اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعادة فی مقامات العبادة» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه‌های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش‌تر تفاسیر ع...

یکی از روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش‌تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده‌اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعادة فی مقامات العبادة» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه‌های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش‌تر تفاسیر ع...

  عرفا در برخورد با واقعیات فرامادی به تجربه­هایی دست می‌یابند که شایستۀ نامگذاری به تجربۀ عرفانی است. خانم اولین آندرهیل (1875ـ1941م) عرفان پژوه انگلیسی معاصر، در تحقیقات و تألیفات گستردۀ خود پیرامون عرفان مسیحی، به بررسی تجربۀ عرفانی همت گماشته است. ایشان پس از تحول بزرگ درونی، از بی‌دینی به سمت باورهای عمیقاً دینی و عرفانی گروید و با تدوین کتب و مقالات متعدد، در زمرۀ مؤثرترین پژوهشگران عرفان...

در خداشناسی عارفان مسلمان، طریق عقل، مقام و منزلت شهود را ندارد؛ به همین جهت، عارفان کمتر به قابلیتهای شناخت عقلانی توجه کرده اند. امّا ابن عربی به این قابلیتها و تواناییها توجه نموده و حدود سیرآن را نشان داده است. در این مقاله امکان و عدم امکان معرفت عقلی به حق متعال از دیدگاه ابن عربی مورد پژوهش قرار گرفته و سعی شده تعارض و تهافت میان اقوال وی در باب امکان شناخت عقلانی خداوند حلّ گردد.

توجه به روایت‌های رضوی نشان می‌دهد آن حضرت اعتقادهای نادرست مردم دربارۀ خداوند را تصحیح کردند. عامۀ مردم از صفت‌های الهی، تلقی انسان‌وار در ذهن داشتند. از نظر آنان گویی خداوند همانند انسان خشمگین می‌شود یا علم می‌یابد. امام رضا(ع) با نفی انسان‌‌انگاری از خداوند، صفاتی همچون آمدن، مکر، استهزاء، خدعه، علم و ... را به‌گونه‌ای تفسیر کردند که مستلزم نقص در خداوند نباشد. در کنار این مسئله،...

اثبات وجود مبدأ هستی از اصیل ترین دغدغه های فلسفی تفکر بشری بوده است و یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفی به شمار می‌رود. از نظر امام علی (ع) سرلوحۀ دین شناخت خداوند است؛ زیرا سایر مبانی اعتقادی انسان بر بنای شناخت توحیدی او استوار می گردد و اگر انسان در این مسئله شناخت درستی داشته باشد، می تواند در سایر مراحل کمالی گام های درست و محکمی در مسیر سعادت غایی بردارد. امام علی (ع) که خود عالی ترین مرتبۀ شن...

ملاصدرا در آثار مختلف خود تقریرات مختلفی از رابطة شناخت خداوند و شناخت نفس ارائه کرده است. بنا بر احصای انجام‌شده تعداد این تقریرها به ده تقریر بالغ می‌شود که عبارت‌اند از: تقریر مثال و صورت، تقریر انسان کامل، تقریر لُبّ لُبّ قشر انسانی، تقریر عبودیت، تقریر تجرد نفس، تقریر لا مؤثر فی الوجود الاّ الله، تقریر عقل اول، تقریر سیر تکاملی انسان، تقریر شناخت عالَم و تقریر وجود رابط. نخست، به نظر می‌رسد این ...

سوره توحید از سوره های کوچک قرآن بشمار می رود اما براساس برخی روایات ثلث آن محسوب شده؛ و بر مبنای کلام حضرت سید الساجدین می توان نزول آن را برای متعمقان آخرالزمان دانست. از میان مختصر مفردات این سوره واژه صمد اهمیت ویژه ای دارد و در روایات معصومین (ع) و همچنین نوشته های فلاسفه مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر تبیین رابطه واجب الوجود و عالم امکان در افق فکری صدرالمتألهین جایگاه ویژه...