اندیشه تاریخ نگاری در تواریخ رسمی و سلسله ای دوره صفویه،بر پایه ساختار سنتی پیشین و بر مبنای نگرش سلطان متدین و مروّج شیعه ادامه یافت. شیوه تاریخ نگاری اسکندربیگ منشی نیز ادامه تاریخ نویسی سنتی عصر صفوی است اما در نگارش تاریخ خود دارای ویژگی و امتیازاتی است که او را از تاریخ نویسان سنتی عصرش متمایز کرده است. مسأله اصلی پژوهش این است که آیا اسکندربیگ منشی در بیان حوادث گیلان در تاریخ عالم آرای عب...

در معارف شیعه، تاریخ بشر فرجامی خجسته دارد و در موعد مقرر با تشکیل حکومت حضرت مهدی (عج) «مدینه فاضله» برپا خواهد شد. هدف این نوشتار تبیین شاخص های دولت عدالت محور  مهدی موعود، برای الگوپذیری از آن در جامعه اسلامی ایران است. در این نوشتار، با استفاده از آیات و روایات و با روش توصیفی ـ تحلیلی، عدالت و پیشرفت مدینة فاضلة مهدوی در حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است.

روایات صحیح نقش مهمی در شناخت مفاهیم قرآنی و تفسیر آیات ایفا می نمایند. چه بسا آیاتی که در مفهوم یابی آن جز مراجعه به روایات چاره ای نبوده است؛ حتی مفسران بزرگواری که تفسیر قرآن به قرآن را برگزیده اند و آیات را برای تفسیر یکدیگر کافی پنداشته اند، در وادی عمل به ناکار آمدی این روش پی برده و در تفسیر و تبیین آیات زیادی، ناگزیر از اقتباس از روایات گردیده اند. اما گاه در تاریخ تفسیر قرآن، مشی اخبار...

بخش وسیعی از گزاره‌های موجود در تفاسیر، مرتبط با حوزه تاریخ است. اما ناظر به اینکه مفسران قرآن، خود را مورخ نمی‌پندارند، معمولاً در نقل وقایع تاریخی سبکی واحد را اتخاذ می‌کنند. این سبک که از سنت علمی تفسیر نگاری پیشینیان الگوگیری شده است، موجب گشته که نمود مسائل تاریخی در تفاسیر ـ حتی در دوران حاضر ـ به شکل تکرار پیوسته و یکنواخت روایات تاریخی باشد. زمانی که این نگرش سنتی به تاریخ با رویکردهای ا...

  ظهور مزدک در تاریخ عصر ساسانی، یکی از مهم­ترین حوادث تاریخ ایران در عهد پادشاهی ساسانی است که به جهت وجود اختلافات فراوان درگزارشهای مورّخان از این رویداد، همچنان موضوعی غامض و در خورتوجه و بازکاوی است. یکی از روایات اصیل و در عین حال متفاوت در این باره،گزارش شاهنامه فردوسی است که محتوای آن با دیگر منابع تاریخی؛ از جمله تاریخ طبری وکامل ابن اثیر دارای اختلافات ساختاری است. فردوسی در نقل حوادث ...

آیة 77 سورة فرقان در زمرة آیاتی است که اختلاف مفسران دربارة آن، دو رویکرد عمده را نسبت به معنای آیه موجب شده است. در رویکرد اول که رایج‌تر است معنای آیه از جایگاه و منزلت دعا نزد خدا حکایت دارد و ارزش هر انسان را به اندازة دعای او می‌داند. اما رویکرد دوم با نگاهی انذاری، اتمام حجت کردن خدا را دلیل اصلی مخاطب قرار گرفتن منکران وحی و کافران از جانب خدا می‌داند. عامل تأثیرگذار در اختلاف، دو چیز اس...

اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروّجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیش‌تر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافته‏اند، مهم‏ترین چالش خواننده شناخت آن‏ها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آن‏ها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسر...

در منابع فتوح و تاریخ های عمومی نام چند نفر به عنوان نخستین فاتحان آذربایجان و اردبیل ذکر شده است. طبق صحیح ترین روایات حُذیقه بن یمان صحابه رسول الله (ص) که یکی از شیعیان نخستین امام علی (ع) بود و با شناخت عمیقی که از اسلام داشت تا هنگام رحلت مدافع راستین امام علی (ع) بود؛ نخستین کسی است که اسلام را با پیمان صلح به آذربایجان و اردبیل آورد و بذر دوستی اهل بیت (ع) را در این شهر پاشید. این مقاله پ...

عماربن یاسر از بزرگان صحابه و سابقان در اسلام است. او پس از پیامبر (ص) یک شیع? راستین بود و به عنوان یکی از ارکان شیعه شهرت یافت. دربار? عمار تاکنون نوشته های فراوان و گوناگونی منتشر شده اما آنچه در این میان مغفول مانده، شخصیت حدیثی و شخصیت تفسیری این صحابی بزرگ است. با توجه به ثقه بودن عمار نزد فریقین، در منابع روایی شیعه و سنی، میراث حدیثی قابل توجهی از وی به یادگار مانده است. البته تعداد ر...

در دوران معاصر، برخی از قرآن­پژوهان به شیوه تفسیر تاریخی روی آورده­اند. اختلاف نظر میان موافقان و مخالفان این شیوه و نو­ظهور بودن آن، ایجاب نمود تا این پژوهش با کمک منابع کتابخانه­ای و روش تحلیلی و توصیفی، به بررسی نقاط قوت و ضعف تفسیر تاریخی بپردازد. پیداست که هرچند برخی از مبانی و اصول اولیه تفسیر تاریخی مانند روایات ترتیب نزول، از اتقان لازم و کافی برخوردار نیست، امّا در مجموع می­توان از این ...