یکی از جنبه‌های مغفول در متون نثرِ فارسی و خصوصاً متنی نظیر مقامات حمیدی، بی‌توجّهی منتقدان و پژوهشگران، به ابیات و اشعار فارسی و عربیِ آن‌ها است. این بی‌توجّهی به یک دلیلِ مهم و آن این که تقریباً 99% اشعار این کتاب، سرودۀ خود قاضی حمیدالدّین بلخی است، نگارنده را واداشت تا به جای تکیه بر اظهار نظرهایِ تقریبی و نسبی، دربارۀ جایگاه شعری او، ابیات و اشعار فارسی این کتاب را بر اساس آمار و ارقام به دست آمده ...

جهاد از عرصه­هایی است که صوفیان نخستین در آن حضور پررنگی داشته­اند. به‌سبب گسترش فتوحات اسلامی و جنگ­های متعدد با کفار در قرن­های نخستین هجری، بسیاری از صوفیان با سکونت در رباط­های مرزی در جنگ برضد کفار مشارکت می­کردند که دراین‌میان نام­های حسن بصری، سفیان ثوری، ابراهیم ادهم، شقیق بلخی، حاتم اصم، عبدالـله‌بن‌مبارک، محمدبن‌کرام و پیروان فرقه کرامیه درخور‌توجه است. اگرچه گاهی حضور در این خانقاه­ه...

جوشش و کوشش سالک شوریده، نردبان عروج به قله­های بی­کرانۀ قرب و بندگی و راه دستیابی به عشق الهی است. ناله­های جان‌سوز و ادبی ابن‌فارض، این شاعر سوختۀ عشق و مجذوب نور توحید، همان ناله‌های سوزان محی‌الدین عربی، مولانا جلال‌الدین بلخی، فخرالدین عراقی و دیگر عارفان الهی‌ست. با توجّه به اینکه وی در به‌کارگیری صناعات بدیعی لفظی و معنوی در اشعارش به افراط گراییده و از این منظر نیز مورد توجّه پژوهشگران نب...

چکیده ابوالقاسم حسن بن احمد عنصری بلخی ، یکی از بزرگترین قصیده‌سرایان و مدیحه‌گویان ادب فارسی است . او ملک‌الشعرای دربار سلطان محمود غزنوی بود و پایه و منزلت وی آنچنان بود که اکثر شعرای آن زمان می‌بایست به واسطة وی ، قصاید خود را به دربار سلطان محمود معروض دارند . شعر عنصری را در نهایت استحکام و رزانت و متانت دانسته و به خصوص در قصیده و مدیحه‌سرایی اشعار او را سرمشق شاعران پس از وی پنداشته‌ان...

پدیدة مرگ از جمله رازناک­ترین مسائل بشر است که معمای آن را به حکمت کس نگشوده و نگشاید. اندیشمندان از هر دستی و به هر نوع و بیانی در تعریف و تبیین آن کوشیده­اند و البته چنانکه باید بدین پرده راه نبرده­اند. از این میان، مولانا جلال­الدین محمد بلخی در مثنوی با نگاهی موشکافانه و راهگشا دربارة این مسأله بارها سخن رانده و در خصوص اینکه ماهیت مرگ چیست، چه گونه­هایی دارد؛ حکمت­های مرگ کدامند و نیز عبرت...

یکی از جنبه‌های مغفول در متون نثرِ فارسی و خصوصاً متنی نظیر مقامات حمیدی، بی‌توجّهی منتقدان و پژوهشگران، به ابیات و اشعار فارسی و عربیِ آن‌ها است. این بی‌توجّهی به یک دلیلِ مهم و آن این که تقریباً 99% اشعار این کتاب، سرودۀ خود قاضی حمیدالدّین بلخی است، نگارنده را واداشت تا به جای تکیه بر اظهار نظرهایِ تقریبی و نسبی، دربارۀ جایگاه شعری او، ابیات و اشعار فارسی این کتاب را بر اساس آمار و ارقام به دست آمده ...

سمبولیسم در عرفان، تصویری گزیده از عالم محدود محسوسات برای تبیین و ابلاغ پیام ‌های بی­شمار معنوی است و عارف شاعر، مولانا جلال الدّین محمّد بلخی، با هنرمندی تمام و زبانی ادیبانه، عموم مردم را بر سر سفره­ی لایتناهی عشق می­نشاند. وی در غزلیّات شمس، از هر واژه و نظیری برای این منظور بهره می­برد وگاهی تنگی میدان واژه و همچنین تنوّع احوالشان سبب می‌شود تا برخی از واژه­ها را در مفاهیم گوناگونی به­کار برد....

مولانا جلال‌الدین محمد بلخی اندیش‌مند بزرگ ایرانی و تاب‌ناک‌ترین چهرة‌زبان و ادب و فرهنگ ایرانی در عصر ایلخانان در دیار روم است. در این مقاله، ضمن نقد ارتباط سلطان کی‌قباد اول با پدر مولانا و خود او و دیگر افسانه‌هایی که مریدی چون افلاکی در مناقب‌العارفین خود برای بالا بردن شأن و منزلت مراد خویش پرداخته است، کوشش شده است تا تأثیر عظیم اندیشه و آثار مولانا را در ادامة رواج زبان و شعر فارسی و فر...

انسان موجودی مدنی‌الطبع است که برای تداوم حیات و رفع نیازهای خویش در اجتماع ناگزیر از به‌کار بستن مهارت‌های زیست جمعی همچون ارتباط مؤثر، جرأت‌ و همدلی است. عارفان مسلمان با حفظ اصول و مبانی انسان‌شناسی دینی و در عین زیستن در فضای چند فرهنگی با گویاترین زبان‌ به تبیین ژرفای وجود آدمی و نیازهای ثابت و متغیر وی پرداخته‌اند. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (672-604) در زمرۀ عارفانی است که با دستیابی ب...

شکاکیت به عنوان رویکردی همیشگی در تفکر بشر مورد توجه قاضی عبدالجبار معتزلی نیز بوده است‌. او به نقد شکاکیت فراگیر و حیطه‌ای پرداخته و سعی کرده به اشکالات سوفسطاییان‌، ذهنیت‌گرایان‌، منکران معرفت عقلی و منکران متواترات پاسخ دهد‌. در مواجهه با سوفسطاییان ضمن ناصواب دانستن رویکرد ابوعلی جبایی و بلخی در برخورد با آن‌ها‌‌، روش استاد خویش ابوهاشم مبنی بر عدم بحث را پیش گرفته و راهکار را تنبّه و توجه د...