عزیزالدین بن محمّد نسفی (ف حدود 700ق)، از شاگردان سعدالدین حمویه، عارفی بنام در قرن هفتم هجری است که آثار متعددّی در حوزة نثر عرفانی فارسی بر جای گذاشته است. وی از طریق سعدالدین حمویه با تعالیم مکتب عرفانی ابن عربی و سبک استدلالی-رمزی او آشنا شده و در آثارش اغلب مفاهیم کلیدی عرفان نظری ابن عربی از قبیل وحدت وجود، اعیان ثابته، حقیقت محمدیه، فیض اقدس و مقدس و حضرات خمس را با زبان ادبی و با کاربرد ن...

مبحث «جعل» یکی از مباحث مهم فلسفه و عرفان نظری است. جعل به معنی موجود کردن معلول توسط علت است و با مفاهیم علیت، تکوین، خلق و ایجاد، هم معناست. مسأله مهم در مبحث جعل آن است که آیا آنچه مجعول واقع می‌شود، وجود است یا ماهیت یا صیرورت ماهیت به وجود؟ در عرفان نظری و فلسفه‌های اصالت وجودی، به ویژه حکمت متعالیه، با توجه به اصالت وجود، جعل نیز به وجود تعلق می‌گیرد و ماهیت، امری اعتباری است. امام خم...

جریان عرفان، جنبة شاخصی از معنویت اسلام است که در عرصه‌های گوناگون فرهنگی، هنری، ادبی و... فرصت رشد و نمو یافته است. یکی از بارزترین عرصه‌های رشد این جریان مربوط به بناهای مذهبی به‌ویژه مقابر است که پس از مساجد بیشترین و مهم‌ترین حجم بناهای بازمانده از معماری ایران دوران اسلامی ‌را به خود اختصاص داده است. مقابر شیوخ و بزرگان متصوفه گونه‌ای از مقابر دوران اسلامی ‌است که معمولاً به‌وسیله مریدان در...

تاریخ تصوف اسلامی شامل دو دوره کلی پیش از ابن‌عربی و پس از اوست. این دو دوره دارای تفاوت‎های بنیادین در موضوع، زبان و هدف و غایت می‌باشند. یکی از موارد مهم اختلاف، تفاوت در معنا و جایگاه اصطلاحات تصوف است. در این مقاله به یکی از مصادیق این تفاوت یعنی بحث مهم «تجلی» پرداخته می‎شود. در عرفان دوره اول (عرفان عملی)، تجلی در بعد معرفت‌شناسی و در ضمن سلوک تعریف می‌شود. در عرفان دوره دوم علاوه‌بر جنبه...

عرفان به معنای شناخت و رسیدن به حقیقت است. به بیان دیگر، موضوع اصلی آن شناخت خدا است که عارفان با مکاشفه های الهی به آن دست می یابند. عرفان می تواند تصوف را نیز شامل شود که در این صورت نسبت بین عرفان و تصوف از نظر منطقی عموم و خصوص من وجه است. از جمله عارفان عالم حضرت علی علیه السلام است که می فرماید: هیچ شئ را ندیدم مگر این که خدا را قبل از آن، با آن و پس از آن دیدم. گنجینه نفیس نهج البلاغه ...

جدال 150 ساله مفاهیم مدرن سیاسی با مفاهیم سنتی، هنوز پایان نیافته است لذا انسان ایرانی معاصر، در هاج و واج روی­آوری به این(مفاهیم مدرن) یا آن(مفاهیم سنتی) قرار دارد و از این رو، در حل دوگانگی حاکم بر حیات سیاسی- اجتماعی خود درعرصه مفاهیم، ناتوان مانده است. (مسأله) چه باید کرد؟ در نیل به راه حلی در این زمینه، نحوه مواجهه عالمان دینی(سئوال اصلی) و در گام نخست، چگونگی روش بومی سازی عالمانی چون سید...

تثلیث خدا، انسان و عالم در نگاه هستی شناختی عرفان اسلامی بر اساس لب لباب آموزه های این مکتب یعنی وحدت وجود، ویژگی های منحصر بفردی را شامل می شود که قابل تأمل است؛ مثلاً در فرآیند تجلی انسان به عنوان عالم صغیر و عالم به عنوان انسان کبیر، ظهورات اجمالی و تفصیلی خدا محسوب می شوند که همین، حکایت از نوعی تشابه حداقل ابتدایی در تثلیث فوق الذکر را دارد. حال این مسئله در آموزه های ابن عربی و برخی شارحین...

بررسی «تحقیق و تقلید» در عرفان و تصوف اسلامی* دکتر بهمن نزهت1 استادیار دانشگاه ارومیه دکتر عباسعلی وفایی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تهران   چکیده دو اصطلاح عرفانی «تحقیق و تقلید» از اصطلاحات بنیادین عرفان اسلامی هستند. این دو اصطلاح، هر چند در سیر و تطور تاریخی خود در متون عرفانی و در مواضع گوناگون کاربردهای وسیع و گسترده­ای داشته­اند، لیکن در معانی و مفاهیمی به کار رفته­اند که بیشتر ...

در طول تاریخ صوفیّه باعثِ تحوّل بسیاری در فرهنگ و معارف اسلامی و قرآنی شده‌اند و با ابزار تأویل و تفسیر در دست، به سراغ موضوعات اسلامی رفته‌اند. از جملة این موضوع‌ها، مسألة «صراط مستقیم» است که در دورة عرفان علمی و مَدرسی از تطوّر برکنار نمانده است و صوفیان و عارفان و در رأس آنها محیی‌الدّین ابن‌عربی برای این ترکیب مفاهیم تازه‌ای از جمله «انسان کامل» ذکر کرده است. در این جُستار نخست مفاهیم «صراط» و «ص...

م بررسی مجاز در زبان فارسی بر مبنای نظریة مفاهیم واژگانی و الگوهای شناختی   راحله گندمکار[1] امید طبیب زاده[2]     تاریخ دریافت: 6/10/93 تاریخ تصویب: 26/12/93 چکیده مجاز به عنوان یکی از مهم‏‏ترین فرایندهای تغییر معنی، نه‌تنها از اهمیت زیادی نزد متخصصان فن بلاغت و معنی‏شناسان تاریخی برخوردار بوده، بلکه دست‌کم به مدت سه دهه، از سوی معنی‏شناسان شناختی به‌مثابة فرایندی در زبان خودکار سخن...