ملاپریشان لرستانی شاعری توانا و از عرفای بزرگ نیمۀ دوم قرن هشتم هجری و از شاگردان و معاصران شیخ رجب بُرسی است. وی آشنایی عمیقی با مفاهیم کلامی و فلسفی داشته و از دانش وسیعی در عرصۀ هستی شناختی عرفانی بهره می برده است. کاربرد آیات، روایات، امثال، حکم و مصطلحات فلسفی عرفانی هم بیانگر احاطۀ او بر زبان و ادب عربی است و هم مبیّن شناخت ژرف او از این منابع. در این نوشتار، روایت عارفانۀ مبتنی بر مبانی قر...

بحث پیرامون نگاه فلسفی-کلامی حافظ به مقولاتی چون تقدیر ازلی، جبر، اختیار و ارادۀ انسان، پردامنه و مناقشهبرانگیز است. منظور از جبر و تقدیر، تحقّق تخلّفناپذیر و از پیش تعیین شدۀ حوادث، افعال و آیندۀ انسانها بر اثر قوانین ضروری و گریزناپذیر علّت و معلول حاکم بر عالَم، یا مطابق ارادۀ پیشین و تغییرناپذیر خداوند است. از طرف دیگر، به نظر میرسد که دستکم بخشی از عواملِ تعیینکنندۀ افکار، احوال، و اعمال انسان،...

یک ازفرقه های کهن و معروف اسلامی فرقه مرجئه است.که درنیمه دوم سده اول هجری پیداشد.مذهب این فرقه «ارجا»بود که دوبعدداشت: بعد سیاسی-دینی و بعد کلامی –فلسفی .بعد سیاسی آن ناظربه کسانی بود،که پس از قتل عثمان و به خلافت رسیدن امیرالمومنین علی علیه السلام و به حکومت رسیدن معاویه،به طرفداری آنان با یکدیگر می جنگیدند.این فرقه از هیچ یک از متحاربان طرفداری نمی کردندو درباره آنها حکمی نمی دادند.بلکه حکم ...

نظربازی در غزلیات سعدی نه‏تنها از منظر بسامد چشمگیر، که از نظر شیوه‏های اظهار هم متنوع‏ است. تحقیقات پیشین عمدتاً با رویکردی محتوامحور و نگاهی عرفانی، به تبیین نظربازی پرداخته ‏اند، اما لذت قرائت متنِ دربرگیرندۀ مفهوم نظربازی و نیز درک معنا یا معانی آن، در گرو کشف شیوۀ بیان راوی است. این نوشتار درصدد است تا نشان دهد که راوی غزلیات سعدی چگونه با ایجاد تصور تابوشکنی به مثابه نوعی تعلیق، ابتدا مخاطب...

در این نوشتار، ضمن بررسی دیدگاه معتزله و اشاعره و امامیه و بعضی فلاسفه درباره شرور، اندیشه های مولانا و سنایی کاویده و نموده می شود که آنان با توجه به ذهنیت نسبیت گرای خود به این موضوع پرداخته اصل «همبستگی و انداموارگی» و «کلیت نظام جهان» و «اجتماع اضداد» را در سمت و سوی «سودمندی ناملایمات و حکمت الهی» در وجود آن ها مطرح و سرانجام، ضمن موجّه دانستن نزاع های کلامی و فلسفی، راه حل نهایی مشکلات و ا...

پس از راهیابی اندیشه های دینی و فلسفی به حوزه تفکرات اسلامی که ارمغان نهضت ترجمه در جهان اسلام بود ؛ نزاع اندیشمندان مسلمان و رخداد تفریق آنان به فرقه های کلامی گوناگون پدید آمد . اولین مسأله کلامی ، متأثر از بحث امتناع نسخ در کلام الهی که در نزد یهودیان مطرح بود به صورت بحث « قدم و حدوث قرآن » نمود پیدا کرد. و به دنبال دخالت سیاستمداران (عباسی) ، این مسأله ( که ماهیتی مدرسه ای داشت و باید در ه...

مباحث نفس یکی از موضوعات پیچیده، پربحث و محوری در مباحث فلسفی و کلامی است. شاید مهم ترین وجه این اهمیت، ارتباطِ امکان و کیفیت معاد با مسأله نفس باشد. متکلمان درباره ماهیت نفس اختلاف فراوانی دارند و اغلب آن را غیر مجرد می پندارند؛ اما کسانی چون غزالی، فخر رازی، خواجه نصیر و... آن را مجرد دانسته اند. قسمت اصلی این مقاله، بررسی آرای یکی از بزرگترین متکلمان عقل­گرا در قرون اخیر، یعنی مرحوم عبدالرزاق...

این نوشتار به بررسی نسبت بین دو حوزه مهم اندیشه سیاسی اسلام، یعنی کلام سیاسی و فلسفه سیاسی می پردازد. بر خلاف تصور برخی که فلسفه سیاسی اسلام را به کلام سیاسی تقلیل می دهند، این دو حوزه از هم مستقل و متمایز بوده و به رغم برخی تشابهات، به لحاظ روش، موضوع و مسائل متفاوت هستند. فلسفه سیاسی در دوره اسلامی رشته علمی متمایزی را در خانواده علوم فلسفی تشکیل می داده است، اما مباحث کلام سیاسی در درون مباح...

آیات قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) در تکوین و تطور باورهای متفکران مسلمان اعم از متکلمان، فیلسوفان و عارفان، ادیبان و شاعران تأثیرگذار بوده است. بسیاری از متکلمان و این قبیل فیلسوفان، به گونه-های متفاوت از آیات و روایات استفاده کرده‌اند. گاهی از آن‌ به عنوان شاهد و قرینه و زمانی فراتر از آن در شکل دادن مبنای مهم کلامی یا فلسفی خود به سراغ این آیات رفته‌اند. برای نمونه، در قلمرو شعر و ادبیات، تأ...

احیاء اندیشه‌های فلسفی و کلامی توماس آکوئینی در دوره‌ی مدرن، همواره یکی از دغدغه‌های اندیشمندانی بوده که پاسخ بسیاری از معضلات فلسفی و الهیاتی عصر جدید را تنها در آثار او دست‌یافتنی می‌دانستند. این نحوه‌ی نگرش به اندیشه‌های توماس که از دیرباز تاکنون، به تومیسم مشهور بوده است، از اواسط قرن بیستم، با پدید آمدن رویکردی نوپا به تفکر توماس با عنوان تومیسم تحلیلی، عصر تازه‌ای از تومیسم را رقم زد. توم...