در بیش‌تر برهان‌های وجودی مدرن، مقدمه‌ای هست که آن را مقدمة «امکان‌پذیری» می‌خوانند و محتوای آن این است که «وجود هستندة کامل امکان‌پذیر است» یا به عبارتی «چنین نیست که وجود هستندة کامل محال باشد». در این مقاله، نخست به اختصار خوانش‌های نورمن ملکم، چارلز هارتسهورن، و آلوین پلانتینگا که از خوانش‌های مدرن برهان وجودی در اثبات وجود خدا محسوب می‌شوند عرضه می‌شود و سپس مقدمة امکان‌پذیری که مهم‌ترین م...

تاریخ تفکر دینی و عقلی، میزبانِ اندیشه های متعدّدی دربارة اثبات وجود خداوند بوده است. در این میان، اندیشمندان حوزة دین به سه نوع از براهینِ غایت شناختی (teleological)، وجود شناختی(ontological) و کیهان شناختی(cosmological)،  توجه کرده اند. آلوین پلنتینگا را می توان شخصیتی دانست که بر این طرق سه گانه، طریقة چهارمی می افزاید. در واقع، تلاش وی در این زمینه، قابلیت آن را دارد که با عنوان «برهان معرفت ش...

ابن‌سینا بر اساس وجودشناسی، خداشناسی را تبیین می‌کند و برای اثبات خدا استدلالی مبتنی بر وجودشناسی بیان می‌کند. اصل مهم وجودی او تمایز میان وجود و ماهیت است. بر اساس این تمایز، موجودات به دو قسم واجب و ممکن تقسیم می‌شوند. در واجب‌الوجود تمایز وجود و ماهیت بی‌معناست و در ممکنات چنین تمایزی برقرار است. پرسش اولیه این است که ابن‌سینا چه تصوری از خدا دارد؟ مفهوم خدا نزد او چیست؟ ویژگی‌های آن کدام اس...

پرسش از خدا، یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسایل نظام‌های فلسفی و کلامی است. این نوشتار با انتخاب هیوم و لایب‌نیتس از دو نظام فلسفی تجربه‌گرا و عقل‌گرا به بررسی و مقایسه نظرات ایشان درباره خدا پرداخته است. می‌توان گفت هیوم و لایب‌نیتس در این موضوع تقابل جدّی دارند چرا که هیوم بر مبنای نظام تجربه‌باورانه خویش، همان براهینی را که لایب‌نیتس برای اثبات وجود خدا به کار می‌برد، مورد اعتراض و نقّادی قرار...

اکثر کسانی که در حوزه فلسفه و همینطور دین کار می کنند، به خوبی می دانند که کانت عقل نظری را ناتوان از شناخت خدا اعلام می کند و معتقد است ما اگر بخواهیم وجود متعلق این مفهوم عقلی را ثابت کنیم، باید از طریق دیگری غیر از عقل نظری مبادرت به انجام چنین کار کنیم. اما فهم اینکه کانت چرا عقل نظری را ناتوان از شناخت خدا اعلام می کند و سپس در جستجوی آن است که از طریق دیگری غیر از عقل نظری وجود آن را ثابت...

آخرین و کوتاه‌ترین تقریر از «برهان صدیقین» از علامه طباطبایی است که استاد جوادی آملی دربارة آن ادعا کرده‌اند که هیچ پیش‌فرض فلسفی ندارد و از این رو، می‌تواند به عنوان اولین مسأله فلسفی مطرح شود. این ادعا بحث‌هایی را پدید آورده و مورد تأیید و انکار برخی از معاصران قرار گرفته است. در مقالات متعددی که در این زمینه به نگارش درآمده است، این ادعا به صورت موردی بررسی و نقد شده است. در این مقاله، ادعای...

صدرا فیلسوفی است که به اصول و مبانی شیعه، اعتقاد راسخ دارد و در مواضع متعددی به تبیین و توجیه آنها می پردازد. عقیده به وجود ولی و امام، به عنوان حجّت دائم خدا در روی زمین، از جمله اینهاست. از نظر او امامت و ولایت ـ برخلاف نبوّت ـ برای همیشه جاری است و سیاست، تابع شریعت الهی است. صدرا برای اثبات حجت دائم خدا و به تبع آن، تبیین حق حاکمیت وی، به قاعدة «امکان اشرف» تمسک می جوید. صدرا در این جا از نگ...

این پایان نامه تحت عنوان «خدا و انسان در فلسفه اسپینوزا» به مفهوم خدا در فلسفه ی اسپینوزا، برهانهای اثبات او و رابطه ی خدا و انسان در عالم می پردازد. کوشش شده است ضمن بیان تأثیر برخی از سنتهای فلسفی و عرفانی در اندیشه ی اسپینوزا، روش خاص فلسفه پردازی و پرورش مفاهیم مربوطه توسط او توضیح داده شود. اهداف این پژوهش به طور کلی شناخت ژرفتر اسپینوزا و نشان دادن زوایای فلسفه ی او بوده که در این راستا ا...

اثبات یا تصدیق به وجود یک شیء، بسان هر عمل اختیاری، از تصور آن آغاز می‌شود . تصور عبارت است از حاضر کردن در ذهن آنچه را که حقیقت یک شیء را تشکیل می‌دهد. به‌منظور تصدیق وجود خدا ابتدا باید حقیقت این مفهوم را در ذهن حاضر کرد و آنگاه به تصدیق او مبادرت ورزید. در میان مفاهیم برخی بدیهی‌ هستند (مانند مفهوم وجود) ولی برخی مفاهیم نظری و نیازمند به تأمل و دقت. مفهوم خدا یا مبدأ هستی از آن دسته مفاهیمی ...

تاریخ تفکر دینی و عقلی، میزبانِ اندیشه‌های متعدّدی دربارة اثبات وجود خداوند بوده است. در این میان، اندیشمندان حوزة دین به سه نوع از براهینِ غایت‌شناختی (teleological)، وجود شناختی(ontological) و کیهان‌شناختی(cosmological)،  توجه کرده‌اند. آلوین پلنتینگا را می‌توان شخصیتی دانست که بر این طرق سه‌گانه، طریقة چهارمی می‌افزاید. در واقع، تلاش وی در این زمینه، قابلیت آن را دارد که با عنوان «برهان معرفت‌ش...