قرآن کریم به تبیین روش‌های گفتمان پرداخته و سه روش برهان حِکمی، موعظه حسنه و جدل احسن را به‌عنوان شیوه‌های دعوت رسول خدا(ص) معرفی کرده است. از سویی در علم منطق، پنج فن استدلال یا گفتمان متناسب با اهداف گفت‌وگو مطرح است که عبارت‌اند از: برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه. روش‌های گفتمان قرآنی در اصول و غایت، تفاوت‌های بنیادین با روش‌های گفتمان منطقی و صناعات خمس دارد که در این مقاله کوشش شده است تا...

آیۀ فطرت به‌لحاظ تفسیر مفهوم فطرت از آیات بحث‌انگیز در تاریخ اندیشۀ اسلامی است. یکی از نظریه‌های عمده در تفسیر فطرتی که خداوند، مردم را بر آن سرشته است، ارجاع آن به توحید یا اسلام است. گرایش مفسران به این تفسیر به سبب عواملی همچون روایات وارده در منابع شیعه و سنی، مبیّن بودن عقیدۀ توحید از لحاظ عقلانی و همچنین برخی احتمالات نحوی در بیان نقش ترکیبی واژۀ فطرت در آیه است. بسیاری از مفسران از ارائۀ ...

پژوهش حاضر در صدد مقایسۀ تفسیر المنار و المیزان در زمینۀ تفسیر آیۀ «اولی الامر»(نساء/ 59ا) است. تفسیر المیزان مصداق «اولی الامر» را در این آیه، امامان معصوم دانسته و امر به اطاعت از پیامبر و «اولی الامر» را در این آیه، دارای وزان واحد، مطلق و بی قید و شرط تلقی کرده و این آیه را اثبات کنندۀ عصمت رسول (ص) و «اولی الامر» به شمار آورده است و علت تکرار «اطیعوا» را تفاوت قلمرو اطاعت محسوب کرده است و ...

از جمله مراتب قوای نظری نفس، بنابر تقریر ابن سینا، قوه‌ای است که استعداد کسب معقولات را دارد و عقل هیولانی نامیده می‌شود و با «مشکاۀ» در آیۀ نور مطابقت می‌کند؛ در مسیری که نفس به یک قوۀ خاص استکمال می‌یابد و به کمال خاصی می‌رسد، که همانا حصول شهودی و حضوریِ معقولات بالفعل در ذهن است و مصداق «نورٌ علی نور» در آیه است؛ از این کمال و قوه به‌ترتیب به عقل مستفاد و عقل بالفعل یاد می‌شود. سرانجام، عقل ف...

خمسه سرایی یکی از سنت های دیرپای ادب فارسی است که در قرن شش هجری توسط نظامی پایه گذاری شد و تا قرن چهارده هجری در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران به حیات خود ادامه داد. در طی این تاریخ هشتصد ساله بسیاری از شاعران ایرانی، هندی و ترک به سرودن مثنوی هایی به تقلید از خمس? نظامی پرداخته اند. با توجه به ویژگی های مشترک صوری، معنوی و فنی این خمسه ها، «خمسه» را، بنا بر تعریف نوع ادبی، می توان یکی از انو...

در قرآن کریم واژۀ «طوبی» تنها یک‌بار در سیاق پاداش به مؤمنان در آیۀ 29 سورۀ رعد به کار رفته است. با وجود این، از عصر نزول قرآن تا زمان معاصر، بحثی دقیق و ساختارشناسانه از این لغت ارائه نشده است و ثمرۀ پژوهش در حوزۀ شناخت معنای طوبی ارائۀ یک طبقه‌بندی ده‌گانه از معانی متفاوت است. یافته‌ها تا زمان حاضر به‌صورت تقلیدی میان تفاسیر و ترجمه‌ها انتقال یافته و گاه در سیر تاریخی، تطور ایجاد و معانی جدید...

وفای به عهد و قرارداد‌ها یکی از اصول حیاتی در فقه اسلام است. مسئله این است که اگر در قراردادها خوف خیانت از جانب متعهد وجود داشته باشد، آیا متعهدله می‌تواند فسخ قرارداد کند یا خیر؟ در شرایط مهادنه، که صلحی ناپایدار بین حکومت اسلامی و کفار هست، مشهور عالمان امامیه و اهلِ‌سنت معتقدند: حاکم اسلامی در هنگام وقوع خوف خیانت از جانب کفار با اعلام قبلی می‌تواند با توجه به آیۀ 58 سورۀ انفال، قرارداد را ف...

آیۀ 72 سورۀ احزاب از مشکل‌ترین آیات قرآن است که مفسران در فرازهای مختلف آن دارای آرای مختلفی هستند. از جمله فرازهای این آیه، عبارت "إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولا" است که دیدگاه‌های مختلف مفسران را به دنبال داشته و به گونه‌ای سرگردانی در فهم آیه را در پی دارد. شمار زیادی از مفسران، این عبارت را سرزنش انسان دانسته‌اند و گروهی از مفسران متأخر، با برداشتی متفاوت، آن­را مدح انسان دانسته‌اند. در این مقاله، با ...

از دیدگاه ویلیام تسدال گفت‌وگوی میان هابیل و قابیل در آیات 27-32 سورۀ مائده، به اشکال مختلف در ترگوم جاناتان و اورشلیم بیان شده است. همچنین وی بر این باور است صحنۀ تدفین هابیل در قرآن، در کتاب پیرقه ربی الیعزر نیز آمده و آیۀ 32 سورۀ مائده، تقریباً ترجمۀ تحت‌اللفظی فرازی از متن میشناه سَنهِدرین از کتاب تلمود است. مقالۀ پیش رو که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا پس از بررسیِ دقیق ز...

در قرآن کریم، زنان از‏نظر رتبۀ انسانی، همشأن مردان شمرده شده‏اند و حقوقی عادلانه برایشان در‏نظر گرفته شده است؛ با این حال، مفسران گذشته در‏فهم برخی آیات ناظر به حقوق، و روابط اجتماعی و خانوادگی زنان، برداشت‌هایی متناسب با وضع زمان خود به‏دست داده‏اند که بر‏خلاف نگرش قرآنی و نامتناسب با وضع کنونی زنان است؛ از این روی، نقد و بررسی این نظر‏ها با توجه به برداشت‌های معتبر امروزی، ضروری می‌نماید. یک...