روایات تفسیری ضعیف السند فراوان اند. این نوشته به ارائه شیوه صحیح تعامل با آنها و اثبات کارآمدی بخشی از آنها، به کمک قراین قرآنی و شواهد حدیثی، پرداخته است؛ برای نمونه، شیوه وثوق صدوری، مشابه یابی روایات نبوی در احادیث شیعی و گردآوری قرینه های دیگر، اطمینان به مضمونشان را به ارمغان آورده است. اخبار موقوف و مقطوع نیز به شرط حصول اطمینان نسبی به آنها، در قلمرو دانش های قرآنی، مانند بیان سبب نزول،...

یکی از موضوعات قرآنی که پژوهش وتدوین درباره آن پیشینه ای بس کهن دارد، مبحث «وجوه و نظایر» در قرآن است. دانش وجوه و نظایر یکی از شاخه های دانش مفردات محسوب شده و مفردات پیش نیاز تفسیر است. با توجه به گوناگونی موارد استعمال واژه ها در زبان عربی، همواره با این واقعیت روبرو هستیم که گاهی یک واژه در جمله ای معنایی می دهد که همان واژه در جمله دیگر معنایی اندک یا بسیار متفاوت دارد و تنها به کمک قرینه ...

  یکی از علوم کاربردی در پژوهش­های قرآنی، بهره­گیری از علم معنا­شناسی در این پژوهش­هاست. در این پژوهش تلاش بر این است که یکی از مصادیق قوة نطق در انسان یعنی مشتقات واژة «نطق» در قرآن بررسی شود. نکته­ای که در زمینة کاربرد این واژه در زبان قرآن کریم مطرح می‌باشد، این است که مشتقات این واژه در زبان قرآن کریم برای اشاره به سخن‌گفتن غیرانسان نیز به کار رفته است و این در حالی است که زبان­شناسان...

واژه­ «آیه»، یکی از تقسیم بندی­های قرآنی مستند به خود قرآن است که در متن کلام الهی نیز به کار رفته است. این واژه، معانی و استعمالات مختلفی دارد که در روایاتی از معصومان(ع) برخی از این کاربردها ملاحظه می­شود. این مقاله درصدد واکاوی معانی این واژه و کاربردهای آن در روایات شیعه است. از جمله، حدیث هشام بن سالم که در ظاهر، دلالت دارد قرآن کریم مشتمل بر هفده هزار آیه است. اختلاف میان آن رقم و تعداد آ...

واژۀ ظلم یکی از پرکاربردترین واژه‌های قرآنی است. عالمان مسلمان در آثار تفسیری وزبان‌شناختی مختلف، تحلیلهای مختلف و احیانا، متناقضی در بارۀ معنای آن بازنموده‌اند. بنا داریم در این مطالعه با کاربرد روش ریشه‌شناسی واژگان ـ که نوعی معناشناسی تاریخی محسوب می‌شود ـ معنای اصلی و ریشه‌ای این واژه را بازشناسیم. بدین منظور، نخست ریشۀ ثنایی این واژه را در زبانهای خانواده حامی ـ سامی بازمی‌کاویم. در مرحلۀ ...

چکیده:بازشناسی معنای مفردات و ترکیبات قرآنی، لازمه قهری توجه به خصوصیات و ظرافتهای لفظی آنهاست. کلمات برگرفته از ریشه «غفل» در قرآن، گاه بصورت مطلق، و گاه در ترکیب با حرف «عن» و یا «من» استعمال شده‌ است. اثرگذاری حرف جرّ در معنای فعل، امری پذیرفته شده‌ نزد لغت‌شناسان عرب می‌باشد؛ با این‌حال ملاحظه بیشتر تفاسیر و ترجمه‌ها حاکی از عدم توجه به ویژگی یادشده در خصوص واژه غفلت است. پژوهش پیش‌رو ...

از فرهنگ قرآنی و اسلامی چنین برمی آید که «اسطوره» دارای بار معنایی منفی و فاقد حقیقت خارجی یا حتی واقعیت تاریخی است و براین اساس هر گونه تطبیق روایت ها، آموزه ها، حقایق و اصول قرآنی بر اسطوره ها نادرست است. بنابراین، «اساطیر الاولین» خوانده شدن کلام الهی از سوی مشرکان و معاندان، مورد نکوهش قرار گرفته است. در این مقاله با بررسی و تحلیل مفهوم اسطوره در سنت اسلامی و ریشه یابی این واژه در زبان فارس...

«زوج» و «زوجیت» از مفاهیم مهم قرآنی اند که فهم دقیق و صحیح آن ها در جهان بینی و نوع نگرش انسان به هستی و درک جایگاه خویش در طرح هوشمندانه خلقت بسیار مؤثر است.شناخت عوامل تأثیرگذار در نظام آفرینش، درک فلسفه ازدواج، داشتن دیدگاهی جنسیتی یا غیرجنسیتی درباره آغاز خلقت (آدم و زوجش) و سنجش میزان ضرورت وجود عنصر جنسیت در سرای واپسین (بهشتیان و دوزخیان) به چگونگی فهم این مفهوم بستگی تام دارد. واژه «ز...

واژة «کریم» از نظر مفهوم و معنا یکی از واژه‌های مهم و در عین حال، پیچیدة قرآنی است که تاکنون با رویکرد معناشناسانه به آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی، این واژه را در قرآن مجید، مورد واکاوی قرار دهد. در این پژوهش، با استفاده از قاعدة سیاق و ارتباط مفهومی واژة «کریم» با واژه‌های همنشین و جانشین، چگونگی کاربرد این واژه در سراسر آیات قرآن مجید تبیین گردیده است. ...

قرآن در بسیاری از آیات، از «ختم» و «طبع» بر قلب سخن گفته است. آن گونه که از آیات برمی آید، خداوند این دو تعبیر را در مورد کسانی به کار برده است که قلب هایشان در احاطه گناهانشان است و به دلیل کثرت معاصی، از اصل فطرت خود برگشته اند و در نتیجه ایمان نمی آورند. البته در آیاتی از قرآن، واژه های مختلف و ظریف دیگری از قبیل «رین»، «غلف»، «قفل»، «قساوت» و «اکنّه» که در واقع واژه های هم گروه با «طبع» و «خ...