پس ازتشکیل دولت شیعی­مذهب صفوی در آغاز سدۀ دهم/شانزدهم معادلات سیاسی در غرب آسیا برهم خورد. تفاوت مذهبی میان صفویان و عثمانیان، نارضایی دولت عثمانی از تشکیل دولتی نیرومند در شرق قلمرو خویش، تبلیغات مذهبی صفویان در قلمرو عثمانی، ادعای عثمانیان مبنی بر سروری جهان اسلام و اختلافات سیاسی میان دو دولت، رویارویی عثمانیان و صفویان را اجتناب­ناپذیر کرده بود. در فاصلۀ سال‌های 907ـ1003ه‍.ق/ 1501ـ1594م سی...

عرصۀ بی کران ادبیات داستانی جهان در بر دارندۀ مضامین و عناصری گوناگون از انواع رایج ادبی (حماسی، پای داری، غنایی، عرفانی و...) است. در این میان ادبیات غنایی به عنوان یکی ازکهن ترین گونۀ شعر، طیفی وسیع از عواطف و احساسات بشری را دربر می گیرد. در نتیجه سخن ورانی بسیار در این عرصه داد سخن رانده اند. در میان ادیبان ما نظامی گنجوی به عنوان یکی از ستارگان درخشان ادبیات کلاسیک ایران از جهت سرودن داستا...

در تاریخ ایران بعد از اسلام، معروفترین زنی که در حکومت نقش موثری بر عهده داشته و مدت کوتاهی نیز به تنهائی فرمانروائی کرده، ترکان خاتون ملقب به «خداوند جهان» زوجه علاء الدین تکش و مادر سلطان محمد خوارزمشاه است. این زن در زمان سلطنت سلطان تکش در امور اداره ی حکومت تسلط کامل داشت و در زمان حکمرانی سلطان محمد نیز از صلاحیت کامل درعزل و نصب وزرا و فرمان روایان برخور دار بود. ترکان خاتون اکثر خویشا و...

از قدیمی ترین ایام تاکنون، قضاوت و دادرسی همواره از مسائل مهم جوامع بشری به شمار آمده است. در ایران نیز، در ادوار مختلف چه در دوران پیش از اسلام و چه در دوران اسلامی، امر قضاوت از مهم‌ترین امور حکومتی و از کارکردهای مهم نهاد شاهی محسوب می شد؛ به گونه‌ای که سلطان در رأس امور قضایی قرار داشت و قدرت قضایی از جانب وی به قاضیان تفویض می‌شد و قضات، نایبان سلطان در این امر مهم به شمار می‌آمدند. به علا...

در سال‌های اخیر و با گسترش حوزۀ مطالعات حماسی، پژوهشگران با شماری منظومه‌های پهلوانی آشنا شدند که تا چندی پیش ناشناخته مانده بود. شاید دلیل عمدۀ این ناشناختگی، زبان عامیانه آن‌ها بود زیرا این دسته آثار که اغلب در ادوار متاخّر سروده شده‌ بودند از میان فرهنگ تودۀ مردم برخاسته بود. منظومۀ «کوه دماوند» یکی از این دسته متون پهلوانی ناشناخته است که ظاهرا به دلیل نزدیکی روایات آن با متون هم دورۀ خود، چ...

بسیاری از منظومه‌های بزرگ ادب فارسی از ساختار روایی بالایی برخوردار هستند و انتقال بخش‌های مهمی از اندیشه‌ها و مفاهیم موجود در این آثار از زبانِ شخصیت‌های مختلف، واقعی یا نمادین بیان شده‌اند. از جملۀ این آثار، منظومۀ چهار چمن، سرودۀ شاه داعی شیرازی است. این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که هر یک از شخصیت‌های نمادین، نماینده و جانشین چه افکار و عقایدی هستند و این‌که شاه داعی، چگونه عناصر داست...

هدفِ این مقاله طرح یک مسئله در عروض شعرِ سلطان ولد، پسر بزرگ جلال‌الدین محمد مولوی است. در شعر وی یک ویژگی عروضی به چشم می‌خورد که به کلّی با تمام دیوان‌های شعر کلاسیک فارسی متفاوت است. این تفاوت چندان چشم‌گیر است که نمی‌توان آن را از جنس خطای کاتب یا حروف‌‌چین و ناشر به حساب آورد. نویسنده پس از نشان‌دادن این ویژگی، دو عامل احتمالی را سبب این تفاوت می‌داند: یکی احتمال تفاوت در نظام آوایی کلمات فار...

شکل یا طرح باغ موضوعی است که برخی از مهم ترین ویژگی های فضایی باغ را در بر دارد. علاوه بر آثار باقی مانده یا مدارک تصویری و متون تاریخی، شعر فارسی نیز منبعی برای شناخت باغ محسوب می شود و تصویری از آن فراروی ما قرار می دهد. تصویر یادشده که ممکن است حاصل مشاهدۀ توصیفگر یا حتی تصویر ذهنی او دربارۀ فضایی خاص باشد، اهمیت دارد و ما را با موضوعی آشنا می کند که اطلاعات دیگری از آن در دست نداریم یا اطلا...

کتاب «اخلاق ناصری» از معتبرترین کتب فارسی است که در علم اخلاق و حکمت عملی در دوره ی اسلامی نوشته شده است. توجه به این کتاب و شرح آن از دیرباز از جمله فعالیت های اهل حکمت و سیاست بوده است، از جمله شروحی که بر کتاب «اخلاق ناصری» نگاشته شده است، «توضیح الاخلاق» تألیف خلیفه سلطان است که به فرمان شاه صفی صفوی در سال 1051 ق. به انجام رسیده است. خلیفه سلطان اثر خواجه نصیرالدین را با این هدف که برای مر...

انسان جزئی از طبیعت است و ارتباط نزدیکش با طبیعت، باعث ادامه حیات و دوام زندگی اوست. توجه به انسان و نیازهای غریزی او از جمله نیاز به طبیعت و ارتباط با آن موجب شده است تا رویکردهای هنر در بازآفرینی طبیعت همواره مورد توجه قرار گیرد هنرمند سفالگر ایرانی در تمامی قرون همیشه شیفته و مفتون طبیعت بوده و در هر مکان و زمانی به نحوی تصویری از طبیعت را در آثار خویش انعکاس داده است. در این میان بارزترین ج...