از آنجا که جسم آدمی مشهود و محسوس است و روح چنین نیست، چیستی و هستی روح یا نفس همواره از پرسش‌های اساسی متکلمان و فلاسفه بوده است. در مقاله حاضر، ابتدا ماهیت نفس را بررسی می‌کنیم و سپس مسئله تجرد یا مادی‌بودن آن را می‌کاویم و به این پرسش پاسخ می‌دهیم که آیا نفس ساحتی جدا از بدن است (دوگانه‌انگاری) یا اینکه روح و نفس واقعیتی مجرد ندارند و محصور به مغز و سیستم عصبی بدن می‌شوند (یگانه‌انگاری). هر ...

علم کلام به عنوان یکی از علوم اسلامی، بازتاب گسترده­ای در میان صوفیه و آثار صوفیه داشته است. صوفیه به منظور حفظ جایگاه خویش در میان دیگر فرق اسلامی، اثبات موضوع علم خویش، بیان فلسفه احکام و پاسخ گویی به شبهات مخالفان نیازمند علم کلام اند؛ زیرا پاسخ گویی به شبهات مخالفان و پرسش­های مربوط به فلسفه و حکمت احکام از وظایف کلام اسلامی و متکلمان است. هجویری در اثر خویش کشف المحجوب از مناظرات و مجادلات...

ردّیه‌نویسی متکلمان مسلمان بر مسیحیت، تاریخی به درازای اولین مواجهات این دو دین دارد. در قرون اخیر، همسویی مبلغان مسیحی با استعمار و تشدید فعالیت‌های تبلیغی ایشان، به واکنش جدی علمای مسلمان انجامید. این پدیده در ایران؛ به ویژه از زمان قاجار (150سال اخیر) به بعد نمود خاصی پیدا می‌کند و ما شاهد آثاری از متکلمان مسلمان هستیم که در برابر تبشیر و تبلیغ مسیحیت ردّیه‌هایی نوشته‌اند. از میان مناطق مختلف ...

چکیدهپیرامون صفات ذاتی خداوند دو دیدگاه عمده وجود دارد. فلاسفه اسلامی قبل از صدرا و متکلمان امامیه عینیت صفات و ذات را برگزیدند. دسته ای از متکلمان غیر امامیه مانند اشاعره و کرامیه قائل به زیادت صفات بر ذات شدند ملاصدرا با رد کردن دیدگاه متکلمین غیر امامیه ادعای فلاسفه و متکلمان امامیه قبل از خود را که تنها با مبنا قرار دادن بساطت ذات، کثرت صفات را از ذات واجب نفی کردند؛ برگزید و ادعای عینیت صف...

انسان و سایر جانداران به رنج‌هایی ‌دچار می‌شوند که خود در پیدایش آنها نقشی ندارند. در اصطلاح متکلمان عدلیه، از چنین رنج‌هایی به «آلام ابتدایی» تعبیر می‌‌شود. از نظر عموم متکلمان معتزله و امامیه تمام آلام ابتدایی منسوب به خداوند نیکوست. درباره علت نیکویی آلام ابتدایی، دو نظریه مقابل وجود دارد: نظریه اول دیدگاه اکثر متکلمان معتزله و امامیه است که برای ‌نیکو بودن آلام ابتدایی افزون بر اعتبار (لطف ...

آیات قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) در تکوین و تطور باورهای متفکران مسلمان اعم از متکلمان، فیلسوفان و عارفان، ادیبان و شاعران تأثیرگذار بوده است. بسیاری از متکلمان و این قبیل فیلسوفان، به گونه-های متفاوت از آیات و روایات استفاده کرده‌اند. گاهی از آن‌ به عنوان شاهد و قرینه و زمانی فراتر از آن در شکل دادن مبنای مهم کلامی یا فلسفی خود به سراغ این آیات رفته‌اند. برای نمونه، در قلمرو شعر و ادبیات، تأ...

با اینکه متکلمان امامی، اشعری و معتزلی، خداوند را مرید دانسته‌اند و در باب مسأله اراده الهی بحث کرده‌اند، لکن از چند لحاظ میان آنها اختلاف است: 1ـ آیا اراده، صفتی است عین ذات یا زاید بر ذات؟ 2ـ آیا اراده، از صفات قدیم است یا حادث؟ 3ـ آیا اراده، از صفات ثبوتی است یا سلبی؟ 4ـ آیا اسناد اراده به خداوند حقیقی است یا مجازی؟ 5ـ آیا اراده، صفتی است موجود یا از احوال است؟ این نوشتار آراء هر سه م...

ابن ابی عقیل به عنوان فقیهی تأثیر گذار در میا ن امامیه، آثاری را بر جای نهاد که پس از گذشت چند سده، به عنوان نوشته هایی «قدیم»، فقط قابل قرائت بود. در حالی که اطلاعات روشنی دربارة بافت موضعگیری ها و نیز گفتمان عصر تألیف در دست نبوده است. از همین روست که کاستی روشنی در فهم دقیق اندیشة فقهی وی دیده می شود و این نکته نه تنها در سده های اخیر که دربارة حلیان سده های میانه اسلامی نیز صادق است. در این...

مکتب تفکیک قائل به جدایی سه جریان معرفتی یعنی عقل ، وحی و عرفان می باشد این مکتب ، اولین بار (به طور مصطلح) توسط محمد رضا حکیمی در زمان معاصر مطرح گردید . از آن جایی که پیروان این مکتب یکی از مخالفان جدی مباحث فلسفی می باشند و اکثر نظریات فلسفی را مورد نقد قرار می-دهند در بحث پیرامون چگونگی آفرینش عالم نیز به طرح نظریات ویژه ای می پردازند که با آراء فلاسفه تفاوت دارد . بحث آفرینش عالم و چگونگی ...

مسیله ی کلام خدا و قرآن همواره چالشی جدی برای متکلمان مسلمان بوده است. این مسیله می تواند از دو جنبه ی معنا شناختی و وجود شناختی مطرح شود. در جنبه ی معناشناختی مسایلی همچون ماهیت کلام خدا از نظر نظر متکلمان اسلامی و بیان پیشینیه ی تاریخی آن و در جنبه ی وجود شناختی مسایلی از قبیل دلایل متکلمان اسلامی درباره متکلم بودن باری تعالی حدوث و قدم کلام خدا و قرآن بررسی می شود. پژوهش حاضر با عنایت به اد...