شکل گیری و تطور «زاویه» به مثابه یک نهاد اجتماعی- سیاسی در مغرب اسلامی موضوعی درخور بررسی است. زاویه «دلاء» یکی از مشهورترین و مهم ترین این زاویه ها بود که در قرن دهم هجری به دست شاخه ای از بربرهای برانس صنهاجه تأسیس شد. هدف اولیه از تأسیس این زاویه، ترویج تعالیم طریقت صوفیانه شاذلیه و پاسداشت سنت اطعام فقرا و مسافران بود، اما این نهاد خیلی زود به مرکز علمی مهمی تبدیل شد و در شکوفایی علمی مغرب ...

طریقت زاهدیه در گیلان با آنکه ادامه سنت جریان تصوف به عنوان غالب ترین چهره جریان اجتماعی در ایران و این پهنه محسوب می شود، اما در دوره خود با تغییر و تحولاتی روبرو گشت. شیخ زاهد با توجه به محبوبیتی که در گیلان به دست آورد توانست علاوه بر نفوذ در گیلان و مناطق اطراف آن در مناطق مرکزی ایران به ویزه در بین حاکمان مغول نیز محبوبیت کسب نماید. مهم ترین وجه تمایز تفکر طریقتی شیخ زاهد توجه وی به امور د...

تصوف، یکی از پدیده های مهم در منطق? فارس بود که در آستانه سده هفتم هجری و در پی حمله مغول به ایران و تحولات سیاسی و اجتماعی، تغییرات چشمگیری یافت. این پژوهش درصدد بررسی وضعیت تصوف و عوامل رونق آن در ایالت فارس و همچنین نقش سیاسی، اجتماعی، فرهنگی صوفیان و دستاوردهای ادبی ایشان در سده های هفتم و هشتم هجری است. البته مباحث تخصصیِ تصوف، در حد نقل و روایت است و جنبه های تاریخی، مورد نظر این پژوهش می ...

رساله ی حاضر به بررسی تأثیر معنوی، فرهنگی و سیاسی شیخ صفی الدین اردبیلی بر اقوام آناطولی می پردازد. شیخ صفی الدین اردبیلی (735-650ه.ق) از عرفای به نام دوره ی ایلخانی بوده است که طریقت صفویه را در اردبیل تأسیس کرد، طریقت او توانست در داخل و خارج قلمرو ایلخانان و حتی در درون دربار و تشکیلات دولتی، نفوذ کند. یکی از مناطق تحت نفوذ معنوی شیخ، منطقه ی آناطولی بود که شیخ مریدان بی شماری در آنجا و در م...

عطار نیشابوری در مثنوی مصیبت­نامه از شگردهای ادبی خاصی استفاده می­کند تا علاوه بر ملموس­تر ساختن مفاهیم متعالی، نگرش تازه­ای از انسان و جهان بنماید. یکی از این شگردهای ادبی، کاربرد تقابل­های دوگانه در مسیر سالک طریقت است. عطار معتقد است که هیچ معنایی در مسیر طریقت بدون عنصر متقابلش به کمال و حقیقت نمی­رسد؛ به همین دلیل از آغاز تا انجام طریقت، سالک را در دریایی از عناصر متقابل سرگشته می­کند و را...

از جمله مسائل مهمی که عرفا و مشایخ طریقت بدان اهمیت زیادی میدهند مسأله ذکر است، زیرا شالوده عرفان و طریقت بر همین مبنا یعنی یاد کردن خدا و ارتباط یافتن با آن ذات مقدس و یگانه استوار شده است انگیزه انتخاب این موضوع در میان موضوعات و مصطلحات بسیار عرفانی نیز همین است.از سوی دیگر در شعر این دو عارف نامی، ابنفارض حموی مصری و حافظ شیرازی میتوان تشبیهها و تعبیرهای زیبا و بینظیری از ذکر یافت که دارای ...

پس از دوران رنج و محنت صوفیان نعمت‌اللهی در دوران فتحعلی‌شاه قاجار، به تخت نشستن محمد‌شاه قاجار نویدبخش پایان سختی‌ها و مشکلات این طریقت در ایران بود. دو شعبۀ کوثرعلیشاهی و مست‌علیشاهی سعی کردند از بستر ایجاد شده در این دوره هرکدام به­گونه‌ای متفاوت برای دستیابی به موقعیت و جایگاهی بهتر بهره ببرند.از‌این‌رو مسئلۀ اصلی تحقیق حاضر نیز چگونگی عملکرد نظری و عملی این دو شعبۀ طریقت نعمت‌اللهیه به­منظ...

دین اسلام غیر از صورت ظاهری، احکام باطنی هم دارد و شریعت با آنکه علم به ظاهر است، مانع تحصیل علم باطنی همچون طریقت و حقیقت نمی‌شود؛ زیرا رابطة ظاهر و باطن، رابطه‌ای حقیقی است نه تصنّعی و ساختگی و باطن، اعمال ظاهری را هدایت و تغذیه می‌کند، چنان‌که «ایمان» مستلزم اعمال باطنی قلب است و «نیّت» اصل و روح همة اعمال است و سیّد حیدر آملی شریعت و فروع خمسة آن مانند نماز، روزه، حج، زکات و جهاد را در مراتب س...

با گسترش عرفان و تصوف در ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی و به تبع آن، نوشته شدن متون عرفانی، رهروان و بزرگان این طریقت به دلیل ابراز پاره‌ای اندیشه‌های خاص نکوهش شدند. یکی از مهم‌ترین این اندیشه‌ها شاهدبازی است که همواره موجب سرگردانی خوانندگان متون صوفیه شده است. از سویی، متون علم‌الرّجال و آثار به‌جای‌مانده از خود ایشان، گواهی آشکاری است بر این مدعا که آنان از جمله بزرگانی بوده‌اند که در مراحل ...

چکیده: منظومۀ عاشقانۀ «خسرو و شیرین» اثر حکیم نظامی گنجوی را نمی­توان اثری صرفاً عاشقانه با لذات جسمانی دانست. بررسی کلّ منظومه نشان می­دهد که نظامی در زیر پوسته و ظاهر داستان، به جهان معنا نظر داشته و عشق الهی را در عرصۀ داستان متجلی ­ساخته است. در تحلیل عارفانه، شیرین مقام عاشق و معشوق حقیقی هر دو را به دوش می­کشد که بُعد زمینی وجودش در شخصیتِ شکر و بُعد روحانیش در شخصیت فرهاد جلوه می­کند. در این ...