یکی از صنایع ادبی به­کار­رفته در متون ودایی، متون ایرانی باستان (کتیبه­های فارسی باستان، اوستای متقدّم و اوستای متأخّر) و متون ایرانی میانۀ غربی (متون زردشتی، مانوی و کتیبه­ها) صنعت ادبی قلب نحوی است. صنعت قلب نحوی، وارونه­سازی ساختارهای دستوری در عبارات یا بندهای پیاپی است. این صنعت را با صنعت طرد و عکس و نیز صنعت تشابه­الاطراف در بلاغت فارسی مقایسه کرده­اند. طرد و عکس یکی از نمونه­های قلب نحوی ...

یکی از آرایه‌های هنری در ادبیات فارسی «تقابل یا تنافی فعل» است که در ساحت زبان رخ می‌نماید و صنعتی بدیعی به شمار می‌آید. آرایه‌ی تقابل فعل اگر هنرمندانه و به صورت پیوسته همراه با آرایه‌هایی همچون لفّ و نشر و جناس، شکل بگیرد بر بلاغت و زیبایی سخن می‌افزاید. این آرایه از نظر بسامد و فراوانی که بتواند ویژگی سبکی محسوب شود یعنی از فراوانی برخوردار باشد فقط در شعر و نثر جناب سعدی و حضرت حافظ، دیده می...

پارسی باستان و اوستایی دو زبان خواهر از مجموعه زبان های ایرانی باستان اند که آثاری از آن ها به دست ما رسیده است. ویژگی برجستهء این زبان ها تصریفی بودن آن هاست، بدین معنی که نقش دستوری آن دسته از اجزای زبان که تحت مقولهء "نام " طبقه بندی می شوند، از طریق حالت های هشتگانهء صرفی تعیین می شود. حالت های صرفی هر یک دارای مفاهیم و عملکردهای متنوعی اند که بدون آگاهی از آنان، دری زبان امکان پذیر نخ...

در طول عمر زبان فارسی، از «فارسی باستان» گرفته تا «فارسی دری»، تبدیل حروف به یکدیگر بارها رخ داده است. یکی از این تغییرات تکاملی، تبدیل حرف «ت» به «ذ» و سپس به «د» است. به این «ذال» که مخصوص واژه‏های فارسی است، اصطلاحاً «ذال معجمه» یا «ذال فارسی» گفته می‏شود. برای تلفظ ذال و دال این قاعده‏ وجود داشته که اگر ماقبل آن ساکن و غیر حرف «علّه» (واو، الف، ی) باشد، «دال» و در غیر این‌صورت «ذال» تلفظ می‏ش...

تداوم حیات کالبدی بناهای تاریخی، نیازمند شناخت دقیق آن بناها از تمام جوانب، از جمله مطالعه و بررسی دقیق شرایط معماری و سازه ای آن بناها، برنامه ریزی در خصوص مرمت، حفاظت و بهره برداری مناسب از آنها می باشد. لذا در این راستا با مطالعات صورت گرفته در عمارت ارباب هرمز دو نکته مهم و اساسی را می توان دریافت: اول اینکه عمارت ارباب هرمز بنای با ویژگی های معماری دوره ی قاجار، یعنی دوره ی انتقال معماری س...

زبان مهمترین وسیله­ی ارتباطی انسان و پایه­ی همه­ی نهادهای اجتماعی و پدیده­ای است که در هر زمان در حال تغییر و تحول است. تحولات واجی از قدیمترین ایام تا کنون مورد توجه زبانشناسان بوده است. در آغاز رواج زبان فارسی دری هنوز تلفظ بسیاری از کلمات و املای آنها صورت ثابت و واحدی پیدا نکرده بود، لذا یک کلمه به صورتهای گوناگون تلفظ و نوشته می­شد. مطالعه­ی دیوان ظهیر فاریابی(متوفی به سال 598)، شاعر با ذو...

فارسی دری که از زمان نخستین خاندانهای حکومتگر ایرانی به عنوان زبان رسمی ایرانیان دراین سرزمین کاربرد داشته است، در طول عمر هزار و چند صدسالة خود دوره‌های تاریخی گوناگونی را پشت سر گذاشته و متناسب با هر یک از این دوره ها، تغییراتی، بویژه در محتوای واژگانی آن پدیده آمده است. این زبان که در نخستین دوره کاربرد رسمی خود از درجه ای قابل ملاحظه از خلوص واژگانی برخوردار بوده است، در تماس با اقوامی با ز...

بیش از یک سده است که دانشمندان خاورشناس و ادبا در تلاشند تا ریخت و قالب شعر و سرودهای پیش از اسلام ایران را یافته و تعریف و سرچشمة و سرآغاز شعر فارسی، به ویژه چکامه را تعین کنند. در این زمینه عقیده های گوناگونی ابراز شده است. گروهی ریشه های چکامه های فارسی را در دوره های پیش از اسلام جستجو کرده اند و بر این باورند که چکامه در ایران از دیرباز رواج داشته است. گروه دیگری برخلاف این، بر این باورند ...

تشبیه یکی از گسترده ترین مباحث علم بیان است که همزمان با خلقت بشر در گفتار انسان اولیه پدید آمده است. اگر بپنداریم که استفاده از علوم بلاغی و ادبی مختص قوم و ملتی خاص و منحصر به دوره هایی از پیشرفت علوم ادبی بوده است، دچار خطا شده ایم. انسان های اولیه برای بیان ذهنیات خویش و مفاهیم پیچیده و مبهم به تعبیرات مختلف و استفادۀ وسیع از قوّۀ تخیل نیاز داشتند. در این رویکرد استفاده از تشبیهـ هر چند به ص...

اهمیت کتاب در طول تاریخ بشر کتمان­ناپذیر است. نخستین خط شناخته شده در ایران باستان را «دین دبیره» - خطی که اوستا بدان نگارش یافته است – دانسته­اند. در نخستین متن­های پارسی دری شواهدی موجود است که موازین خاصی را برای کتاب و کتاب تأیید می­دارد. برخی از اسناد تاریخی نیز نشان می­دهد که کتابخانه­های گرانبها و بزرگی در قرون اولیه پس از اسلام در ایران وجود داشته است که از جمله کتابخانه صاحب بن عباد، ک...