تجلی قرآن و حدیث در سروده های پارسی گویانِ سده های سوم و چهارم چندان گسترده نبود و دوران اولیه خود را می گذراند. مضامین ادبی در آن عصر، بیش تر بر محور مدح و ستایش، عشق، تغزل سرایی می چرخید تا این که بلوغ و تحول شعر فارسی با سنایی آغاز شد و بازتاب انوار آیات قرآنی، احادیث، معارف دینی، تفکرات عرفانی و معانی دلپذیر را با قداستی ژرف جایگزین ستایش های مبالغه آمیز گردانید. حکیم سنایی معارف، معانی و اح...

روی کار آمدن حکومت غزنویان در شرق ایران و تلاش آنان برای تشکیل حکومتی مقتدر، نیاز به استفاده از دبیران ایرانی را برای آنان ضروری ساخت. با فروپاشی سامانیان، بیشتر دبیران شاغل در درون دیوان های سامانیان که از نخبگان خراسانی بودند، در دیوان های غزنوی به کار گرفته شدند؛ بنابراین دبیران خراسانی قدرت بلامنازع در حکومت غزنویان شدند. در سال 420 ه.ق، با حمله ی محمود غزنوی به ری و شکست شاخه ی جبال از حکو...

«فتح‌نامه از انواع مکاتیب دیوانی و جزء نامه‌های بسیار مهم و باارزش(تاریخی، سیاسی و اجتماعی) است که حاکی از شرحِ «فتح» و «پیروزی» سپاهی بر سپاه دیگر است. این نوع از مکاتبات، شرحِ «تحقّق موهبت الهی»، «شکست دشمن» و «گزارش چند و چون وقایع» از سوی لشکر پیروز به مافوق (پادشاه یا خلیفه) است. فتح‌نامه‌های منظوم زمینه‌ای برای به رخ کشیدن نیروی تهاجمی و توانایی نظامی است و از اهداف آن می‌توان به ایجاد رعب و...

  روی کار آمدن حکومت غزنویان در شرق ایران و تلاش آنان برای تشکیل حکومتی مقتدر، نیاز به استفاده از دبیران ایرانی را برای آنان ضروری ساخت. با فروپاشی سامانیان، بیشتر دبیران شاغل در درون دیوان ‌ های سامانیان که از نخبگان خراسانی بودند، در دیوان‌های غزنوی به ‌ کار گرفته شدند؛ بنابراین دبیران خراسانی قدرت بلامنازع در حکومت غزنویان شدند. در سال 420 ه.ق، با حمله ‌ ی محمود غزنوی به ری و شکست شاخه ‌ ی ج...

    اسطوره‌ها بخشی عمده­ای از فرهنگ ملّت‌ها را تشکیل می‌دهند و همین امر باعث شده که هنرمندان و بخصوص شاعران از این پدیده تأثیر بسیار پذیرند. شعر فارسی در نخستین دوران شکوفایی خویش، یعنی عصر سامانی و اوایل عصر غزنوی، شاهد توجه چشمگیر و مثبت شاعران به اساطیر و نیز حماسه‌های ایرانی است، امّا با تحکیم قدرت دولت‌های غزنوی و به‌ویژه سلجوقی در ایران، شاهد کاهش یافتن- امّا نه قطع شدن- توجّه به اساطیر و حما...

نگرش جامعه­شناختی به ادبیات با تکیه بر اثری تاریخی – ادبی، موضوع نوشتار حاضر است. بنیادِ نقد اجتماعی بر این فکر استوار است که اثر ادبی همواره محصول و مولود حیات اجتماعی است و ادراک درست و دقیقِ آن جز با دریافتِ دلایل و نتایج حوادث اجتماعی، میسّر نیست. توانایی­های نهفته­ای که در روابط افراد جامعه است و باعث قوام اجتماع می­شود، در این هنگامۀ «پدریان و پسریان»، با فاصله گرفتن از یک ایدئولوژی واحد و خل...

آغاز قرن چهارم هجری مصادف با ضعف خلافت عباسی و شروع تجزیه امپراطوری عباسی بود. ترکان بعد از ورود به جامعه اسلامی با زور شمشیر قدرت را به دست گرفتند، اما از آنجا که آنان فاقد تفکر سیاسی منسجمی بودند تا حکومت خود را بر اساس آن استوار و توجیه پذیر نمایند، بنابراین به پذیرش بنیادهای سیاسی اندیشه ایرانی و اسلامی روی آوردند. از یک طرف با انتساب خود به سلاطین ساسانی اندیشه شه مداری ایرانیان را اعمال ک...

زیر بنایی از سازمان اداری دوره ی غزنوی و خصوصاً منصب وزارت در دوره ی غزنویان را می توان در دوره ی برمکیان، سامانیان، عبّاسیان، دیالمه و حتّی ساسانیان پیدا کرد. در این رساله به بررسی ساختار وزارت در عهد غزنویان بر پایه ی تاریخ بیهقی پرداخته شده و رساله به دو بخش تقسیم شده است: بخش اوّل، دیوان وزارت در چهار فصل و بخش دّوم، وزارت در تاریخ بیهقی در هفت فصل به رشته ی تحریر در آمده است. اصلی ترین موضوع ها...

با توجه به گسترش نقد ادبی در سال های اخیر، می توان به بازبینی دوباره ی آثار ادبی در نظرگاه های جدید پرداخت. هدف این رساله بررسی جامعه ی عصر بیهقی و نگاهی جامعه شناختی بر نوشتار بیهقی است تا سیاست های حاکم بر ایران قرن پنجم و در زمان حکومت غزنویان از آن دریافته شود. پس از شناخت جامعه ی عصر غزنوی از تاریخ بیهقی و منابع دیگر، سعی شده است تاثیر جامعه و قدرت حاکم بر آن مورد بررسی دقیق تر قرار گیرد. ...

سده های پنجم و ششم هجری در ایران ازلحاظ تاریخی و اجتماعی دارای اهمیّت فراوانی است؛ فضای بسته و ناسالم و ظلم و ستم حاکم بر جامعه در این عصر زمینه را برای رواج ادبیّات پایداری فراهم می-کند. حکیم سنایی غزنوی نسبت به اوضاع نامناسب عصر خویش واکنش نشان داده و با سرودن اشعار انتقادی و عرفانی و اندرزهای سیاسی تلاش می کند به تعدیل رفتار حاکمان عصر و طبقات مختلف جامعه بپردازد. او مفاهیم و مضامین پایداری را...