جغرافیا و نجوم از جمله کهن­ترین و متداول­ترین علوم سنتی به شمار می­آیند که از قدیم­ترین دوران تا روزگار معاصر تداوم یافته و پیوستگی آن­ها با دانش طب همواره مورد توجه بوده است. این پیوستگی در نجوم، مشتمل بر تقویم­های نجومی و پیش­بینی زمان سعد و نحس برای درمان بیماری­ها و در بستر جغرافیایی، شامل ارتباط سلامت و بیماری انسان با عوامل محیطی بوده است که در گذر زمان رو ­­به ­تکامل نهاد و به صورت شاخه ...

یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی دورۀ اسلامی که آگاهی‌های ارزنده‌ای دربارۀ تاریخ ایران باستان، به‌ویژه دورۀ ساسانیان، و البته تاریخ اسلام تا مرگ خلیفه المُعتَصم بالله (218 - 227 ق) به دست می‌دهد، اخبار الطِّوال ابوحنیفه احمد بن داود بن ونند دینوری است. پاره‌ای پژوهندگان هم‌داستان‌اند که دینوری با گرایش و چشم‌انداز ایرانی و ملی‌گرایانه اخبار الطِّوال را به نگارش درآورده است، چنان‌که می‌کوشد رخدادهای تاریخ...

جامی یکی از شاعران بزرگ ایران است که با نوشتن آثار زیبا و متنوع از شهرت قابل توجهی برخوردار است.یکی از ابزارهای شاعری وی استفاده از لغات و ترکیبات علوم مختلف است.از جمله این دانشها،دانش طب و نجوم است که جامی آنها را به خوبی فراگرفته ودر نوشتههای خود آنها را به کار برده است. از آنجایی که دانستن نکتههای دلانگیز یک اثر ادبی بدون آشنایی با اصطلاحات و تعبیرات آن مقدور نخواهد بود،رساله حاضر کاوشی اس...

در دهه‌های واپسین سدۀ نوزدهم/سیزدهم یک جنبش فکری در حوزۀ مسلمان‌نشین روسیۀ تزاری ظهور کرد که بعدها به جدیدیه شهرت یافت. خاستگاه نخستین این جنبش، تاتارستان و کریمه و بنیانگذار آن روشنفکری تاتار به نام اسماعیل گاسپرینسکی (گاسپیرالی/غصپری) بود. هدف اصلی جنبشی که او به راه انداخت، اصلاح نظام آموزش در جوامع مسلمان‌ روسیه به عنوان گام نخست و بنیادی برای اصلاح فرهنگی و اجتماعی این جوامع بود. گاسپرینسک...

بخشی از اسواران به عنوان جنگجویان سواره نظام ویژۀ ارتش ساسانی در آستانۀ فتوح به مسلمانان پیوستند و ضمن ادامۀ فعالیت نظامی و نقش در گسترش فتوحات اسلامی، پس از استقرار در شهرهای تازه تأسیس بصره و کوفه در فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این شهرها سهمی عمده داشتند. آنها پس از روی کار آمدن امویان، ضمن شرکت در جنبش های ضد اموی به فعالیت فکری علیه جریان جبرگرایی که از سوی امویان تبلیغ می شد روی آور...

کتیبه ها به عنوان عناصر معنایی و تزئینی در معماری اسلامی از ابزارهای مهم در جهت گسترش عقاید و سیاست های مذهبی حکومت ها بر مردم به شمار می روند و، به لحاظ ماهیت مکتوب خود، بیانگر ایده ها و اندیشه های هر عصرند. مسجد گوهرشاد مشهد به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی از تزیینات و کتیبه های مختلفی با مضامین دینی برخوردار است که در دوره های مختلف تاریخی بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته ...

بنا به اعتقاد و باورهای قدیمی و مطابق احکام علم نجوم، برای انجام هر کاری جز کارهای عادی و روزانه، مراجعه به تقویم و یافتن طالع و وقت مناسب در بین مردم رایج بوده و هست. این باورها مبتنی بر علم نجوم قدیم بوده و بسیاری از آنها امروزه به صورت علمی ثابت شده است. شاعران هر عهدی با استفاده از این علم و باورها، در مضامین شعری خود تصاویر زیبایی آفریده‌اند. این تصاویر علاوه بر نمایش ارزش و اعتبار هنری شا...

اعجاز قرآن از جنبه‌های گوناگونی بررسی شده است که یکی از انواع آن اعجاز علمی است. علوم در قرآن به دو دسته تقسیم می‌شوند: علم به حقایق حسی و عقلی، علم به حقایق غیبی و ماورایی. گرچه قریب به یک چهلم آیات شریفه به خلقت آسمان‌ها، ماه، خورشید، ستارگان و عجایب آنها اختصاص پیدا کرده است، وجود احادیثی دربارة منع ایجاد ارتباط بین گردش ستارگان و تأثیر آنها بر سرنوشت بشری را نمی‌توان نادیده گرفت. در این مقا...

محوطۀ باستانی ویگل و هراسکان در پی انجام چند بازدید مقدماتی نگارنده در سال 1385، با توجه به وجود داده‌های فراوان دوره‌های تاریخی و اسلامی و اهمیت محوطه و در پی برنامه‌ریزی پژوهشی در پاییز 1386، مورد انجام یک برنامۀ بررسی سیستماتیک باستان‌شناسی قرار گرفت. در این برنامه، یک محدودۀ 120 هکتاری که شامل دو شهر به مرکزیت دو قلعه است، مورد شناسایی قرار گرفت که با عنوان‌های شهر غربی و شهر شرقی نام‌گذاری...

اندرزها و حکمت­های اردشیر ساسانی از لحاظ تربیتی چنان ارزشمند بود که علاوه بر کاربرد و استفادۀ فراوان در دورۀ ساسانی، در دورۀ اسلامی نیز به منزلۀ منشوری برای فرمانروایان و منبعی غنی برای نویسندگان ادب و اخلاق و تاریخ به شمار می­رفت. قابوسنامه از نصیحت­نامه­های نگاشته شده در قرن پنجم هجری است.موضوعات متنوع تربیتی قابوسنامهنشانگر آن است که عنصرالمعالی در نگارش آن، به منابع متعددی نظر داشته؛ بنابرا...