در این جستار، یکی از برجسته ترین عارفان نیمه ی دوم قرن چهارم هجری قمری و اوایل قرن پنجم، «جعفربن محمدبن حسین ابهری»، معروف به «باباجعفر» و اثر گمنام او با نام «آداب الفقراء»، برای نخستین بار معرفی می شود. در متون عرفانی فارسی، نامی از باباجعفر ابهری و نشانی از کتاب او نیست؛ ولی در تراجم و آثاری که درباره ی حوزه ی عرفانی جبال نوشته شده و بیشتر هم به زبان عربی است، او عارف، شاعر و محدّث بزرگی به ش...

«هرمنوتیک» علمی است که مسئلة «فهم»، به ویژه فهم متون و چگونگی روند آن را بررسی می کند. «تأویل» اصطلاحی است که بیشترین کاربرد را به عنوان معادل عربی آن دارد. از آنجا که امروزه هرمنوتیک در حوزه های مختلف و به ویژه به عنوان یک روش نقدی از اهمیت به سزایی برخوردار است، بررسی ریشه ها و بیان جایگاه آن در زبان و ادبیات عربی به طور مستقل و بدون وابستگی کامل به دستاوردهای غرب در این زمینه، ضروری به نظر م...

نوستالژی عبارت است از دلتنگی به سبب دوری از وطن یا دلتنگی حاصل از یادآوری گذشته‌های خوشایند و درخشان. نوستالژی به ظاهر موضوعی جدید در ادبیات است، اما در واقع شوق بازگشت به وطن یکی از موضوعات اساسی در ادب عربی بود و از زمان های دور و عصر جاهلی، شاعران خاطرات خوب، معشوق، قبیله و خرابه های منزل یار را با حسرت یاد می‌کردند. این نوع ادبی در ادبیات دوره اموی و عباسی نیز رواج بیشتری یافت. مقامات بدیع ...

در پژوهش حاضر نگارندگان با تکیه بر دستور زبان عربی و فارسی و نیز بر اساس مطالعات دستورپژوهان و فرهنگ‌نویسان دو زبان، به بررسی مفهوم تعلیل به عنوان یکی از مهم‌ترین معانی مشترک حروف جرّ عربی و حروف اضافه فارسی پرداخته، با اتخاذ روش تحلیلی ـ تقابلی، حروف جرّ و اضافه بیانگر این مفهوم و ویژگی‌های آن‌ها را گزارده‌اند.از دستاوردهای قابل توجه این پژوهش آن است که حروف جرّ و اضافه همیشه در بیان یک معنی خاص،...

در پهنه‌ی بی‌پایان شعر و ادب مشرق زمین، بی‌گمان یکی از اثرگذارترین شاعران، در طول قرون و اعصار، «متنبّی» بوده است. چرا که «ابوطیّب متنبی» - این شاعر کوفیِ قرن چهارم هجری- نه تنها سخنور صاحب سبکِ بسیار اثرگذاری در طول تاریخ ادب عربی بوده است، بلکه در سخنوران بزرگ پارسی همچون مولوی و سعدی نیز تأثیر نموده است. از این رو به نظر نگارنده - به عنوان مترجم دیوان متنبّی- وی را باید «سرسلسله‌ی شعرای مشرق زمین...

در­ دوران ­نخست­ خلافت ­عباسی (232-132ه.ق) آثار ­زیادی ­از ­زبان ­پهلوی­ به عربی ­ترجمه­گردید؛ هدف نویسندگان­ آن ­بود ­که در ­وهله ­نخست­ فرهنگ ­و ­تمدن ­ایران زمین ­را ­زنده ­نگه ­دارند ­و­ از­ آن­ در ­مقابل ­قوم ­عرب حفاظت ­نمایند؛ پس­ نهضت­ شعوبیه­ را­ در­ ابتدای ­امر ­به ­عنوان ­حرکتی ­ادبی ­آغاز ­نمودند ­و ­پس ­از ­آن ­با ­بهره­گیری از­ علاقه ­خلفای ­عباسی ­به ­کسب­ رویدادها ­از ­سیرت­ ­پا...

واژه «آمین» از جمله واژگانی است که از زبان عبری به زبان عربی وارد شده است و در هر دو زبان کاربرد دینی دارد. علیرغم استعمال فراوان این کلمه، مسائلی درباره استعمال و معنی این واژه مطرح است که حل آنها به درک دقیق مفهوم و موارد کاربرد آن کمک می‌کند. در مقاله‌ای که پیش رو دارید، نگارندگان کوشیده‌اند با استناد به لغت‌نامه‌های معتبر، و با استشهاد به موارد استعمال «آمین» در کتب مقدس و متون دینی، و با ت...

زبان های ایرانی و بویژه زبان فارسی با توجه به گستردگی حوزه جغرافیایی رواج آن، در طول تاریخ با شرایط جغرافیایی و اجتماعی مختلفی منطبق شده است. مطابق با این شرایط، تغییرات گوناگون آوایی، صرفی، نحوی و معنایی نیز در زبان ها و گویش های ایرانی کهن به وجود آمده، سبب شکل گیری گویش های ایرانی و گونه های زبان فارسی نو شده است. اما اطلاعات و پژوهش های اندکی در زمینه گویش شناسی کهن فارسی وجود دارد و این اط...

دستورنویسان زبان فارسی متفق القول اند که کاربرد مفعول مطلق در زبان فارسی تحت تأثیر زبان عربی پدید آمده است. در مقاله حاضر نگارنده کوشیده است تا با ارائه شواهدی از متون باستانی زبانهای ایرانی نشان دهد که رای دستورنویسان در این مورد صائب نیست...