آثار ادبی مولود شرایط اجتماعی و تاریخ خود می باشد. جامعه شناسی ادبیات نیز روابط بین آثار ادبی و خالقان آنها و صورتهای اجتماعی - فرهنگی آن آثار را روشن می نماید. آذربایجان بخش زیرین محدوده رود ارس ، دارای زبان و فرهنگ خاص آذری و شاعران سترگ و صاحب سبکی می باشد. این شاعران فارسی دری را در بین زبانهای گوناگون آذربایجان، به عنوان زبان عمومی و عامل وحدت و اتحاد ملی و ایرانی به کار گرفته اند. شاعران ...

چکیده: پیدایش شعر عرفانی و تجلّی افکار قلندری و مغانه ای در پهنه ادب پارسی، تحوّلی شگرف به وجود آورد، و سبب گردید، تعالیم عرفانی در آثار شاعران بزرگی چون خاقانی شروانی مجال ظهور یابد و بخشی از آثار عرفانی و صوفیانه را به وجود آورد. اشعار خاقانی، سخنور برجسته ادب پارسی، که از فحول شاعران سرزمین ما به شمار می آید، به دلیل پیچیدگی و شیوه سخنوری منحصر به خود، خصوصاً در بعد معنوی و عرفانی، آن چنان که...

افضل الدین بدیل خاقانی شروانی را باید تصویرپردازترین شاعر ادب پارسی دانست. اساساً شهرت ویژه ی خاقانی بازبسته به قصاید استوار و دشواری است که سرشار از تصاویر برجسته و بدیع است؛ تصاویر نوآیینی که بن مایه ی آن پشتوانه ی فرهنگی گسترده و گونه گون شاعر است. هرگونه پژوهش در باب سخن خاقانی بی-دستیابی به این پشتوانه ی فرهنگی سترگ نافرجام خواهد بود. هم از این روی تاکنون کسی یارای آن را نداشته-است که تحقیق...

حکیم نجم‌الدین محمّد فلکی از شعرای معروف قرن ششم هجری است که در قصبه شماخی از توابع شروان متولّد شد. فلکی گوینده‌ای نازک خیال و شیرین سخن است که بر خلاف معاصران خود، به سهولت کلام و روانی سخن متمایل بود. دیوان ناقص و ناتمامی از وی در سال 1929 میلادی در لندن توسط محمد هادی حسن خان به چاپ رسیده است. در ایران نیز محمد طاهری شهاب دیوانی از این شاعر را در سال 1345 تصحیح کرده و از سوی انتشارات کتابخانه...

    اسطوره‌ها بخشی عمده­ای از فرهنگ ملّت‌ها را تشکیل می‌دهند و همین امر باعث شده که هنرمندان و بخصوص شاعران از این پدیده تأثیر بسیار پذیرند. شعر فارسی در نخستین دوران شکوفایی خویش، یعنی عصر سامانی و اوایل عصر غزنوی، شاهد توجه چشمگیر و مثبت شاعران به اساطیر و نیز حماسه‌های ایرانی است، امّا با تحکیم قدرت دولت‌های غزنوی و به‌ویژه سلجوقی در ایران، شاهد کاهش یافتن- امّا نه قطع شدن- توجّه به اساطیر و حما...

خاقانی شروانی قصیده­سرای بزرگ سدۀ ششم هجری قمری، به میزانی بسیار از روایات شاهنامه و داستان­های اساطیری و پهلوانی در شعر خود بهره برده است. برخی شواهد نشان می­دهد که شاعر در شعر خود به داستان­هایی حماسی و پهلوانی از شاهنامه اشاره می­کند که مربوط به روایت فردوسی از شاهنامه نیستند و مشخّصاً در شاهنامۀ فردوسی وجود ندارند یا به گونه­ای دیگر روایت شده­اند. نگارندگانِ این سطور، این فرض را مطرح می­کنند ک...

در این مقاله از مختصات سبک شناسی نظم در قرن ششم سخن رفته است. مبدأ بحث در این زمینه بررسی مختصات سبک­شناختی در آثار سنائی غزنوی است که موجب تحولی اساسی در شعر فارسی گردید و پایان این تحول در قرن ششم، سال تصنیف اقبال­نامه نظامی و ختم اسکندرنامه اوست. شعر فارسی در این قرن از لحاظ موضوع، وزن، قالب، ترکیب الفاظ و قوافی، نوجویی و تازگی متحول شد و 10 شیوه شاعری در سبک خراسانی در قرن ششم بسط و گسترش ی...

اساطیر ایرانی و سامی در شعر خاقانی بازتاب گسترده و متنوعی دارند و غالباً در قصاید مدحی او دیده می‌شوند؛ بدین صورت که گاه ممدوح به شخصیت‌های اساطیری تشبیه می‌شود و گاه بر آن‌ها برتری می‌یابد. قدرت خارق‌العاده و شکوه و بزرگی چهره‌های اساطیری که موضوعی آشنا و ملموس در ذهن مخاطب بوده، سبب شده است که خاقانی در مقام مدح، ممدوح خود را با آن اسطوره‌ها بسنجد یا بر آن‌ها برتری دهد و گاهی هم آن اساطیر را د...

ملتها همیشه در سیر زمانی و تاریخی خود با رویدادهائی روبرو می شوند و وقایعی برای آنان اتفاق می افتد که همین رویدادها و وقایع جزء پیشینه تاریخی آن ملت محسوب می گردد که گاه آنان را با ناکامی یا برکامی مواجه می سازد و بدون آگاهی از این رویدادها، شناخت صحیح از پیشینه فرهنگی قوم مذکور میسر نمی گردد خاقانی در دیوان خود به فراوانی از این نکات تاریخی، مذهبی بهره برده است و شناخت صحیح از شعر او-که می توا...

با شناخته شدن و چاپ عکسی (فاکسیمیلۀ) نسخۀ مورخ 593 ق مثنوی ختم‌الغرایب خاقانی به همت استاد فقید ایرج افشار، زمینه برای تصحیح پیراست‌ه­ای از این مثنوی فراهم گردید. نخستین گام اساسی را در برآوردن این مهم، یوسف عالی عباس­‌آباد در سال 1386 برداشت. گویا همزمان با این تلاش، علی صفری آق‌­قلعه نیز در حال تهیۀ متن منقحی از این اثر بوده و حاصل کوشش او به سال 1387 در اختیار دوستداران فرهنگ و ادب ...