رکن اصلی و تفکیک ناپذیر جمله فعل است و ساختمان آن دارای اشکالی چون: فعل ساده، پیشوندی، مرکب، پیشوندی مرکب، عبارت فعلی و فعل های لازم یک شخصه می باشد. بحث و بررسی های زیادی در خصوص ساختمان فعل صورت گرفته است، لیکن دربارۀ ساختمان عبارت فعلی، به صورتی بایسته، پژوهشی جامع صورت نگرفته است. در این مقاله کوشش می شود تا با توجه به نظر دستورنویسانی چون خانلری، احمدی گیوی، ابوالقاسمی، انوری، فرشیدورد و ا...

حرکت یکی از بنیادی ترین تجربه های بشر است و انسان با شبیه سازیِ حرکت در ذهن، آن را به حوزه های دیگری، که به واقع هیچ گونه حرکتی در آنها وجود ندارد، تسری می دهد. این شبیه سازی و تعمیم در زبان نیز منعکس می شود و کاربرانِ زبان، عناصر و اجزای حرکتِ حقیقی را برای توصیف حرکتِ مجازی نیز به کار می برند. این مقاله بر نوع خاصی از حرکتِ مجازی، با عنوانِ حرکتِ پنداری، متمرکز است. حرکتِ پنداری به موقعیت هایی اطلاق ...

اگر چه بیشتر گروههای نحوی زبان فارسی، همجون گروه اسمی (np)، گروه صفتی (ap) و گروه قیدی با حرف اضافه (pp) ساختار هسته آغازین تلقی گشته اند و بر این مبنا تحلیل شده اند، با این حال اکثر دستوریان و زبان شناسان بر مبنای توالی عناصر سازندة جمله که ساخت فاعل- مفعول- فعل یا (sov) را ارائه می دهند، این زبان را اساساً زبانی هسته پایانی تصور نموده اند، در این مقاله، نویسنده با استناد به این واقعیت که اکثر ...

مقالۀ حاضر تحلیلی بین زبانی از الگوهای کاهش ظرفیت فعل که به حذف کنشگر منجر می­شود ارائه می­دهد. در این راستا بهره­گیری زبان فارسی از دو الگوی مهم ضدسببی و مجهول­سازی مورد بررسی قرار گرفته است و نشان داده شده که هرچند عملیات تغییر ظرفیت غالباً در زبان­های دیگر به صورت ساختواژی رخ می­دهد، در زبان فارسی این فرایندها از طریق الگوهای غیرصرفی صورت می­پذیرد. در خصوص مجهول­سازی نیز نشان داده شده از آنجا...

با وجود زوال «گویش قدیم شیرازی» و جایگزینی آن به وسیله گویش دری از حدود سده­های نه و ده هجری، هنوز برخی نشانه­های آن در «گویش شیرازی امروز» مشاهده می­شود. بدین ترتیب، اگرچه عمده تفاوت­های گونه­ی زبانی رایج در شیراز با گویش گفتاری معیار، در حوزه تمایزهای لهجه­ای است؛ این گونه­ی زبانی واجد برخی ساخت­های نحوی و واژگان مخصوص به­خود، یعنی واجد برخی خصائص گویشی نیز می­باشد. در همین زمینه، در این گفتا...

گویش اردکان یزد یکی از گویش‌های فارسی استان یزد است که وجود تعداد زیادی از افعال مرکب در این گویش، توجه هر زبانشناسی را به خود جلب می‌کند. هدف از مقالۀ حاضر بررسی ساختاری انواع فعل مرکب در این گویش است. این مقاله می‌کوشد تا به این سؤالات پاسخ دهد: آیا افعال مرکب در این گویش را می‌توان بر اساس دسته‌بندی فعل مرکب دبیرمقدم (1374) توجیه کرد؟ در ساخت فعل مرکب در این گویش، چه نوع ترکیب‌هایی بیشتر دید...

تقسیم‌بندیِ ساخت‌های مجهول به دو گونۀ صفتی و فعلی همواره مبحثی پردامنه و مناقشه‌برانگیز در تحلیل‌های نحویِ برخی از زبان‌ها بوده است. این موضوع در زبان فارسی نیز مباحثات بسیاری را پیش کشیده و دیدگاه‌های مختلفی را برانگیخته است. از آن میان، برخی از تحلیلگران بر این باورند که این زبان مجهول فعلی ندارد و ساخت «اسم مفعول+ شدن» محمول مرکب نامفعولی، یا به‌عبارتی، مجهول صفتی به‌شمار می‌رود. در مقابل، شما...

در این نوشتار، جمله‏های اسنادی‏شده در زبان فارسی را در‏چهار‏چوب نظریه‏ای نقش‏گرا، به‏لحاظ نحوی و کار‏برد‏شناختی بررسی کرده‏ایم. هدف از نگارش این مقاله، از یک سو، تبیین ویژگی‌های نحوی جمله‏های اسنادی‏شده در‏چهار‏چوب دستور نقش و ارجاع، و از سوی دیگر، یافتن ارتباط بخش ساخت اطلاع و به‏ویژه ساخت کانون این نظریه در استفاده از این‏گونه جمله‏ها و نیز پی‏بردن به عوامل مختلف اطلاعی در به‏کار‏گیری آن‌هاست...

زبان­ های دنیا برای نشان­ دادن روابط دستوری در جمله از شیوه­ های توالی، مطـابقه، و حالت­ نمایی اســـتفاده می­ کنند. نظام حالت­ نمایی خود به چند شیوه تقسیم شده است که یکی از آنها  کُنایی– مطلق یا ارگتیو است. ارگتیو حالتی است نحوی مربوط به فاعل فعل های متعدی که در آن، عامل به شکل غیر­فاعلی و مفعول به شکل فاعلی ظاهر می شود. سه زبان تاتی، تالشـی و گیلـکی از گروه زبان­ ها و گویش­ های حاشیة خزر هستند ...

در این مقاله پس از بررسی فعل‌های معینِ زبان فارسی به عنوان واژه‌هایی که دستخوش فرایند دستورشدگی شده‌اند، آنها را با توجه به مختصه‌های دستوری چون نمود، وجه، جهت و زمان به فعل‌های معین نمود نما، وجه نما، جهت نما و زمان‌نما تقسیم می‌کنیم.همچنین گروه فعل معین را ضمن معرفی مقوله‌های نمود و جهت و با توجه به فرضیه فعل معین دو جزئی به دو گره نمود و جهت شکسته و برای این مقوله‌های نقشی گره‌ای مجزا در سلسل...