در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تألیف 551 ق) قاضی حمیدالدّین بلخی (فو 559 ق) بررسی شده، امّا مطالع? دو مقام? شش و چهارده به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایران، به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ هر مقامه، شامل ده کارکرد است که با افزایش و کاهش در آن گسترش می‌‌یابد. در واقع هدف اصلی این مقاله، بیان تعریفی منسجم از قواعد نوع ادبی مقامه در ادبیّات فارسی است. رویکرد مورد نظر در این پژ...

زبان و ادبیات کهن فارسی، گنجینه‌ای است نادر از داستان‌ها و حکایت‌های حکمت‌آمیز و انسان‌ساز که انتقال آن به کودکان و نوجوانان به عهده نویسندگان متعهد و اهل قلم هوشیار ایران زمین است. بی‌شک روش انتقال این میراث ارزش‌مند، درک عمیق از آن‌ها و آشنایی با ویژگی‌های این گروه مخاطب و بکارگیری شیوه‌های جدید و خلاق را می‌طلبد. در این مقاله پس از بررسی آثار منتشر شده در پنجاه سال گذشته، سعی شده است، میزان...

مولانا جلال الّدین محّمد بلخی، از بزرگ‌ترین متفکران و سخن سرایان قرن هفتم هجری قمری است که دو اثر ارزندة بی­مانند او، مثنوی معنوی و غزلیّات شمس، از بزرگ‌ترین آثار جهان بشری بشمار می‌رود. هر چند پیرامون چندی و چونی این دو اثر چشم‌گیر تاکنون پژوهش­ها کرده و سخن ها گفته و نوشته‌اند؛ باز، جای پژوهش های تازه در پهنة ساختار درون‌مایه‌های شگفت انگیر آن ها، هم چنان باقی است. این گفتار برآمد پژوهشی است گذ...

نوشت? منتشر نشده‌ای که از مرحوم هوشنگ اعلم به زبان فرانسه بر جای مانده و خانم نگار نادری آن را به فارسی برگردانده است. تصویر دست‌نوشت? به جا مانده از هوشنگ اعلم در پایان این مقاله پیوست شده است. تمام آنچه در باب این مؤلف، شعیا بن فریغون می‌‌دانیم، این است که شاگرد ابوزید احمد بن سهل بلخی، دانشمند و جغرافی‌دان ایرانیِ در گذشته به سال 322ق/934م، بوده است، که در نتیجه رونقش در نیم? نخست سد? چهارم...

«مقامات حریری» و «مقامات حمیدی» از جمله کتاب‌های نثر فنی و متکلف در دو زبان عربی و فارسی هستند که در این پژوهش «داستان سمرقندیّه» در هر دو اثر، از جهت ویژگی‌های داستان‌پردازی، چون پی‌رنگ، ساختار، بُن‌مایه، زاویه دید، صدا، زمان و مکان، توصیف، لحن، گفت‌وگو، شخصیت‌پردازی و درون‌مایه، مورد بررسی قرار گرفته و وجوه اشتراک و افتراق این داستان‌ها بیان شده است. داستان سمرقند در «مقامات حریری» درباره پیرِ ر...

پژوهش پیش رو دربارۀ مسئلۀ کلامی جبر و اختیار از دیدگاه سید عبدالرحیم تاوه­گوزی، مشهور به مولوی کرد (1222ـ1300 ق.) و مولانا جلال­الدین محمد بلخی (606ـ672 ق.) است. مولوی کرد در منظومه­ های کلامی خود به تفصیل به مباحث کلامی و از جمله مسئلۀ جبر و اختیار پرداخته و تلاش می­کند این مسئله را در محدودۀ افکار و اندیشه­ های ابوالحسن اشعری و البته تا حدودی متفاوت با رویکرد و روش او بیان کند. مولانا جلال­ ا...

مسئله ی وحدت وجود در اندیشه ی اسلامی خصوصاً در فلسفه و عرفان یکی از مسائل مهم در نحوه ی ارتباط کثرت با وحدت یا کثیر با واحد می باشد که نظریات مختلفی در این خصوص در حوزه های فلسفی و عرفانی ارائه گردیده است؛ این نوشتار به منظور بررسی اندیشه های مولانا جلال الدین بلخی در عرفان و حکیم الهی، صدرالمتألهین شیرازی در فلسفه پیرامون موضوع وحدت وجود فراهم آمده است. در آثار و تألیفات مولوی نمونه هایی از تل...

به ابوالموید بلخی کتابی با عنوان عجایب‌الدنیا منسوب است که برخی به قطعیت، آن را از وی دانسته و معتقدند در قرن هفتم دخل و تصرفاتی در آن ایجاد شده است. ابوالموید صاحب شاهنامه‌ای منثور بوده که بخشی از آن به داستان گرشاسب اختصاص داشته و بخش اخیر، منبع اسدی طوسی در نظم گرشاسب‌نامه نیز بوده است. این مقاله با توجه به تاریخ سیستان و برخی عجایب‌نامه‌های کهن دیگر به مقایسه عجایب‌الدنیا و منظومه گرشاسب‌نا...

عارفان بزرگ هند، همواره با عارفان ایرانی ارتباط داشته اند. مهاجرت عارفان به سرزمین هند و ورود مسلمانان از خراسانِ قدیم به این سرزمین به گسترش این ارتباط ها مدد می کرد. همواره عارفانِ هند پیران و وابستگانی در خراسان داشته اند و این وابستگی ها تا دیر زمان ادامه داشته است. یکی از عارفان نام دار و سرشناس ایرانی، مولانا جلال الدین محمد بلخی است که در زمان خود، سلسله معنوی و عرفانیش در هند ناشناخته مان...

ناصرخسرو قبادیانی بلخی، فیلسوف و شاعر ایرانی قرن پنجم هجری پس از کسب علوم مختلف با «داعیان اسماعیلی مذهب»آشنا گشت و در اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود تبحر پیدا کرد وی بر اساس نگرش مذهبی خود به نظریه ای خاص درباره ی کلمه و سخن دست یافت او کلمه را وجودی می داند که با دو نوع آفرینش ابداعی و انبعاثی، ابتدا عقل و سپس نفس را هویدا می سازد. به نظر ناصر خسرو کلمه هدیه ی آسمانی و مبدأ ظهور کثرات است و ک...