یکی از وجوه شیوایی و بلاغت زبان مولوی عنصر ترکیب‌سازی است. پژوهشگران بیشتر به ادراک رموز عرفانی مثنوی توجه کرده و از روساخت و زبان مثنوی اشاره‌وار گذشته‌اند. یکی از فنون مولوی در انعطاف‌بخشی به صورت کلام و باروری موسیقی کناری، به‌کارگیری ترکیب‌های بکر اشتقاقی در جایگاه قافیه است. بیشتر ترکیب‌های برساختة او در مکان قافیه به پیروی از اصل برجسته‌سازی با قاعده‌افزایی‌ها و هنجارگریزی‌های مخصوص است ک...

شرح و تفسیر مثنوی جلال‌الدّین محمد مولوی سابقه‌ای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیّت در شیوه‌ شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه‌ تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیده‌ایم تا حوزه معانی ابیات را از میان مباحث برون‌متنی نظیر مباحث و مسائل عرفانی، به الفاظ آن محدود و مدلّل سازیم. در این شیوه، مبنای معنایابی در شعر توجّه به ...

اگر نیایش‌های مثنوی را از چشم‌اندازی روایت‌شناختی و بلاغی بنگریم، با جلوه‌های هنری مناجات‌ها آشنا می‌شویم و نیز جوانبی از جهان‌شناسی مولانا دربارۀ پیوند و گفت‌وگوی آدمی با خداوند. نیایش‌های مثنوی غالباً ناگهانی پدیدار می‌شوند. گاهی سرگردان می‌شویم که نیایش‌ها از زبان راوی بیرون می‌آیند یا از شخصیت داستان؛ حتی گاه در متن قصّه نیایش نیستند. نیایش‌ها بیشتر در لحظه‌هایی ویژه از ماجرا نمایان می‌شو...

در فرآیند خوانش و ارزیابی یک اثر، بازیابی حضور متنی دیگر و آگاهی از چگونگی بازتولید آن در متن پیش رو، موجب غنای تحلیل می شود. امروزه پیوند ادبیات تطبیقی و بینامتنیت دستاوردی جدید است که تحلیل اثر در چارچوب الگوها و روش های آن آسان می شود. از مهم ترین عوامل تحلیل در حوزة ادبیات تطبیقی بررسی شباهت ها و تأثیرگذاری آثار بر یکدیگر و چگونگی تحقق یا انتقال یک موضوع و درون مایه است ولی خوانش بینامتنی د...

چکیده مثنوی پژوهی تا این اواخر، شامل کتاب ها و مقالاتی بود که از دریچۀ مباحث کلامی و شرح و حاشیه به بررسی مثنوی می پرداخت. دلیل آن نیز تعلیمی بودن این کتاب است؛ اما مدتی است که برخی از مثنوی پژوهان و محققان مرزهای مثنوی پژوهی را از مباحث کلامی پیش تر برده، به ساختار و روایت شناسی داستان های آن نیز توجه کرده اند؛ اشارت های دریا: بوطیقای روایت در مثنوی یکی از شناخته شده ترینِ این آثار است که می کو...

فروریزی تقابل ها و اصالت نگرش نسبی در دستگاه فکری مولوی چکیده ساختار نامتعارف و نوآیین مثنوی ایجاب می کند که خواننده برای فهم عمیق تر و التذاذ هنری بیشتر از کلام مولوی، با الگوهای مأنوس و متعارف زبانی و ذهنی خود با جهان متن مثنوی روبه رو نشود. شاکله معنایی مثنوی نیز در خوانش جز ء-نگرانه و بدون توجه به بسترهای معنایی و پیوند اندام وار پاره ها و اجزاء متن، مغفول و پنهان می ماند. بر این اساس، پژوه...

در مثنوی معنوی، تمثیلات مولانا تنها ایده‌ها را آشکار نمی‌کند؛ بلکه خود آبشخور تداعی‌ها، مضمون‌ها و تصویرهاست. از این­رو شناختِ ساز و کار تمثیل در مثنوی، می‌تواند اوّلاً به­گونه‌ای جغرافیای تداعی‌های ذهنیِ مولانا را دستِ کم ملموس‌تر و عینی‌تر نشان دهد و ثانیاً به ما کمک ‌کند تا چگونگی شکل‌گیری ساختار عمودی مثنوی را بیشتر درک کنیم. تمثیل‌ها، الگوهایی ساختاری هستند که مولانا برای ایجاد حرکت روایی ...

میر­شمس­الدّین فقیر عبّاسی دهلوی، نامور به شمس­الدّین ناظم، عربی دان، فقیه، متکلم، محدّث، صوفی و فاضل سده­ی دوازدهم، زاده شده به سال 1115ﻫ.ق. در دار­الخلافه­ی شاه جهان­آباد دهلی است. او در آغاز، نام هنری مفتون را برگزیده بود.فقیر، مثنوی عاشقانه­ی  راستین واله سلطان را بر پایه­ی زندگانی دوست خویش علی­قلی­خان واله­ی داغستانی و در عشق او به دختر عمویش خدیجه ­سلطان در 3230 بیت درسال 1160 ﻫ.ق. به رشته­ی...

یکی از داستان‌های برجسته‌ی مثنوی، داستان شاه و کنیزک و زرگر است که در آغاز دفتر یکم به بهانه‌ی شرح حال مولانا، سروده شده است. داستانی که به گونه‌های دیگری، پیش از مولانا بر سر زبان‌ها رواج داشته؛ اما در مثنوی، به رنگ روایت‌های خاص این کتاب درآمده و به مولانا اختصاص یافته است. این داستان تا کنون در چندین گفتار از دیدگاه‌های گوناگونی، تحلیل و بررسی شده؛ با این حال، آن‌چه در این مقاله آمده، متفاوت...

حسام الدین چلبی از مریدان و نزدیکان ویژه مولانا بوده، نقشی بارز در آفرینش مثنوی و جهت دهی و گسترش آن داشته است. تأثیر او بر حضرت خداوندگار بحدی بوده است که به خواهش او سرودن مثنوی را آغاز کرد و هرگاه حسام الدین حضور نداشت، مولانا رغبتی به سرودن نداشت. از آن جا که جاذبه های انسان های از خود رسته می تواند انگیزه بخش عارفان در بیان لطیفه های عشق الاهی باشد، مولانا در دوران مصاحبت با او از جاذبه ها...